یادداشتی بر چاه به چاه اثری از رضا براهنی
امیرحسین بریمانی

یادداشتی بر چاه به چاه اثری از رضا براهنی
امیرحسین بریمانی

  "چاه به چاه" عنوان رمانی از رضا براهنی ست که سال 54 در مجله ای خارج از کشور به چاپ رسیده و در انتشارات نگاه از سال 86 تا 93  سه بار تجدید چاپ شده است. راوی داستان یک زندانی شمالی ست که در سپاه دانش مشغول به خدمت بوده و برای کمک خرجی خانواده اش اقدام به فروش تپانچه ای قدیمی (که یادگاری پدرش از اقدامات جنگ جویانه سیاسی ست) به یکی از فعالان سیاسی هم نسلش می کند. با این تپانچه تروری صورت می گیرد و با لو رفتن هویت خریدار اسلحه، فروشنده اسلحه (راوی) هم به زندان می افتد.
 نثر سنگین داستان کارکرد تماتیکی دارد که بر دوش گیرنده انتقال فضای رعب آور زندان و شکنجه است. چراکه راوی در طول داستان تنها یک بار در زمان حالِ داستان مورد شکنجه قرار می گیرد و در طول شکنجه نیز توصیفات آنچنانی از ترس و درد ارائه نمی شود اما پیشتر، آماده سازی های لازم برای انتقال چنین صحنه ای به مخاطب داده شده که برای نسل پس از انقلاب نیز قابل ادراک خواهد بود. فرم این داستان روایی ست و از ریزبینی در حوادث دوری جسته و بیشتر از هرچیز بر انتقال معنا تکیه دارد. درواقع رویکرد رضا براهنی در چاه به چاه  رویکردی اجتماعی بوده و فقدان یک ساختار مستحکم داستانی در آن به چشم می خورد که از عوامل ضعف این اثر به مثابه یک متن داستانی محسوب می شود. دغدغه های مارکسیستی براهنی، فضای غالب بر محتوا را شکل می دهد و شخصیت دکتر، نطق های بلندی راجع اقتدار جمعی ایراد می کند که کارکردی داستانی ندارند. مونولوگ های دکتر، واگویه های درونی و اندیشمندانه ای از رضا براهنی ست که به نوعی آسیب شناسی حرکات انقلابی شبیه است تا یک گویش داستانی. چرا که منجر به کنشی دراماتیک نشده و صرفا یک سری از عقاید درونی راوی را دستخوش تحول می کند. نقطه قوت داستان را می توان سمبل پردازی انتزاعی آن دانست. پدر راوی به مدت بیست سال از پنجره به نقطه ای نگاه می کند و در انتها به طرزی مشکوک بر اختلال خود غلبه کرده و نامه ای بدست فرزندش (راوی) می سپارد که در آن نوشته: پشت چند درخت تعداد زیادی اسلحه مدفون شده است که راوی می باید در زمانی مناسب آن را به افرادی مناسب بسپارد. جمع بستن "فرد" و امید ایجاد تحول با شکل گرفتن یک روحیه و اقتدار جمعی، همخوانی با حرف های دکتر دارد و مُهر پایانی رضا براهنی بر نیازمندی جوامع به اتحاد، برای ایجاد تغییرات است. درواقع اصالت فردی می باید به نفع اصالت جمعی نابود شود وگرنه گزینه ای جز جان دادن زیر شکنجه بر روی میزِ جوامع نخواهد بود. در انتها باید اشاره کرد که واقع گرایی اجتماعی این کتاب، از نوع زمان و تاریخ مصرف داریست که جز متنی ابطال پذیر را بوجود نیاورده است.