یادداشتی بر مجموعه داستان طعم نهنگ نوشتهء محمود بدیه
رحیم رستمی

یادداشتی بر مجموعه داستان «طعم نهنگ»

رحیم رستمی

 مجموعه داستان «طعم نهنگ» دومین کتاب داستانی محمود بدیه، نویسنده ی بوشهری است که اين بار در انتشارات روزنه منتشر شده است. این مجموعه شامل پنج داستان در فضاهایی متفاوت با رویکردی مدرن است . باید گفت ؛

كتاب مورد نظر تا جاهایی از امر سنتی و معمول داستان نویسی کنونی ایران ،با بدعتی که مختص خودش بوده فاصله گرفته است. 

اولین داستان کتاب به نام «تل عاشقون» که تکنیکی سراسر سیال دارد و سعی دارد با آمیزش نوع خفیفی از ناتورالیسم در متن، بینامنیتی زیبا با داستان «چرا دریا طوفانی شد» از صادق چوبک برقرار كند. داستان در یک بستر وهم انگیز به سمت و سویی گاه واقع گرا و تلخ نگرانه به هستی شناسي انسان ها، پيش مي‌رود. داستان زنی که در صحنه¬ی آغازین، در پی دخترش می گردد که نوزادی  را پنهانی از راه رابطه ای نامشروع زاییده است.

... زن با اندام لاغر و تکیده روی تل عاشقون، منتظر بازگشت دخترش بود. دختر دیر کرده و او نگران بود. دختر بیچاره... چه سرنوشتی برای نوزادش رقم می خورد...؟ 

نوزاد دیروز به دنیا آمد...

 سیر داستان به گونه ای پیش می رود که پی در پی تداعی هایی برای همین زن صدمه دیده شکل بگیرد. آنگاه رد پای هستی شناختی چوبک نیز اندک اندک هویدا می¬شود. اما داستان «تل عاشقون» داستانی است خود بسنده و با معیارهای امروزین خودش و با فاصله گرفتن از زبان معمول چوبک. گر چه ممکن است شخصیت ها را ما از واقعیت وام گرفته باشیم، اما داستان، سعی دارد تا با تناوب خاص، یک به یک و قطره قطره، هم حوادث پیشینی و هم اکنونی را در جلوی مخاطب عرضه کند بدون آنکه ذره ای از عرف داستان¬نویسی گذشته را با خود به یدک بکشد. زیرا زبانی بکر دارد. زبان شناور و شخصیت هایی که در رویارویی با جبر و وراثت به تنگناهایی می رسند که خود بانی و باعث این گیرافتادگی¬ها هستند، فضایی معلق و داستانی گیرا برای مخاطب آفریده که برخی پرسش ها را در ذهن ایجاد می کند. گم گشتگی دختری که سعی در مخفی نگاه داشتن خویش دارد، و فرزند نامشروع او تکیه گاه اصلی ایده ی داستان «تل عاشقون» است. پیوندی گریز ناپذیر با پلشتی انسان دارد که در پس پرده ای به نام معیارهای انسانی و اخلاقی   پنهان می شود. 

اما داستان دیگر این کتاب به نام «شرحی از ماه، شرحی از زمین»، بنیان های زندگی آغشته به نمادها و ایدیولوژی های ویرانگر جهان سرمایه داری را نشان می دهد که از زندگی مصرفی زمان حال سخن می گوید. داستان «شرحی از ماه ، شرحی از زمین» تا حدودی شبیه داستان¬هایی است که نویسنده اش سعی دارد تا از این پیرنگ منسجم، گذری بزند به جهان علمی – تخیلی. اما نه به آن نوع کاملا معمول داستان های علمی- تخیلی، یا  آنچه ما از این داستان ها دیده ایم. 

شرحي از زمين شرحي از ماه ،در كلينيك ماه ، يك داستان رئاليسم وهمي ست كه زن و مرد در داستان به گونه اي طنز آلود به کلینیکی در كره ي ماه پرتاب می¬شوند تا در آنجا به عمل زیبایی بپردازند. زن زائده اي زير چشم اش سر باز كرده و كم كم زائده جلوي بينائي اش را مي‌گيرد .در همین داستان که در آغاز با روایت دانای کل نیز همراه می¬شویم، داستانی موازی دیگر وجود دارد که بیشتر  استعاری است.   با تم اصلی همین داستان زن و شوهر پیش می رود. درباره ی بیماری ناشناخته ي مسموميت شديد و فلج صورت در جزیره¬ای به نام (گايا)است که اهالي از ترس مسري بودن بيماري یک به یک جزيره را ترك می کنند. لیکن این داستان متوازی ، داستان یک فیلم است که  حالا زن و مرد قصه ،در هتلي در كلينيك ماه مقابل تلويزيون نشسته اند و دو گوينده ي مرد و زن در مورد فيلم و علت ترك اهالي جزيره گايا باهم گفت گوي مي‌كنند . داستان «شرحی از ماه، شرحی از زمین» درباره ی زندگی دروغین دنیایی است که غرق در لایه های سطحی و ظواهر و زیبایی های آسیب زننده است. چیزی که باید نامش را حقيقت وارونه شده  نامید، نه زندگی حقیقی . زیرا که حیات ذهن در چنین آشوبی که پی آمد نظام یکسان سازی فعلی جهانی است به کنار می رود و جایش را انسانی تماما بیولوژیکی و فاقد روح خواهد گرفت.  

داستان «طعم نهنگ» داستانی دیگر است که حالتی از شخصیت ها را  همچون یک نمایش و در پاره پاره هایی از گفتگوهای جذاب پیش می برد. گویا داستان بیشتر در مورد امر ضرورت و شاید بیشتر غریزه ای است به نام خوردن و يا بلعيدن. این شخصیت ها در برابر بعضی پرسش ها ،مقابل یکدیگر قرار می گيرند. گفتگوهای کوتاه کوتاه داستان که تعلیق¬هایی شدید را به متن داده است از نقاط قوت آن است. در تمام داستان، امر واقعی در کنار استعاره ای بسیار راز آمیز به نام «بوی ناخوش آیند» در سطح شهر قرار گرفته که تنه¬ی اصلی داستان است. 

اما داستان دیگر این مجموعه به نام «جنوبی» که داستان مهاجرت با تم بازگشت است. خانواده ای که پس از بازگشت از يكي از شهرهاي سوئد به نام  (سرنا) شهري قطبي پس از سالیانی دراز، برای ديدن خویشان خود به وطن و طبیعت خویش یعنی ایران و استان بوشهر بازگشته اند.  داستان از یک صيدگاه و شوره زار نمک آغاز می شود. كه پدرها مشغول صيد اند . پسر همین خانواده ی مهاجر و اکنون بازگشته به ایران، همراه با پسری دیگر به نام اشکان ،نظاره گر پدران خود در صيدگاه هستند. در این هنگام، معمای دراماتیک داستان شکل می گیرد. دسته ای پرنده مهاجر از سيبري بر بالای سر آنها به پرواز در می آیند که موجب می شود ، داستاني به شکل افقی همراه داستان اصلی حرکت کند. دو پسر بچه به بهانه عكس ،و در واقع به دنبال  فرود آمدن پرندگان مهاجر راه مي‌افتند كه ببينند كه چرا پرندگان از سيبري به اين شور زار فرود آمدند.به ناگاه طوفان نمك  سخت در مي‌گيرد و آن ها به شکلی خوفناک ، كسي را مشاهده مي‌كنند كه جسدی را در رود نمك  مي‌اندازد. حجمی از داستان، در گفتگوی دو پسر سپری می شود. این موقعیت آدم هایی است که پنداری هر لحظه زیر پای آنها خالی می شود و دلهره های ناشناخته ای به سراغشان خواهد آمد. به راستی ریشه ی این دلهره های هستی در کجا هستند؟

داستان دیگری در این مجموعه وجود دارد به نام «واهیک گوش های سگش را وقتی می دوید دوست داشت» که درون خانواده ای ارمنی را به نمایش می گذارد و بیشتر در مورد تنهایی پسر خانواده است که بیشتر وقت خود را در برابر رسانه ای به نام تلويزیون می گذراند. در این بین او با سگش روزگار تنهایی خود را می گذراند. اما حکایت پدر هم وجود دارد. گویا کلیسایی فرسوده در شهر بوشهر وجود دارد که پدر به فکر مرمت آن است. آغاز داستان از جایی هست که پسر سراسیمه از کنار دریا همراه «اسنوپی» که  همان سگش است  برگشته. در اولین صحنه های داستان، تعلیق خوبی وجود دارد که به جهان اشیاء و گم رفتن آنها مربوط می شود:

...واهیک سراسیمه وارد اتاق می شود. بعد از چند لحظه مکث به طرف کمد لباسی می رود. کشو مخصوص وسایل او زیر کمد لباسی است. دست می برد ته کشو و ریز و درشت وسایل را می ریزد بیرون. خانم حق نظریان صبحانه را نیمه تمام گذاشته و پشت سرش لقمه را جویده نجویده می¬خواهد تا اتاق خواب او را دنبال کند. 

- واهیک دنبال چه می گردد؟ 

- مامان... چیزم یادم نیس کجاس؟

- چه چیزت معلوم نیس کجاس؟

- زنجیرم.

این هماهنگی ریتمی جالبی با کلیت داستان ایجاد می کند. داستان در سراسر تنه ی خود، بی هیچ پیچیدگی زبانی بی موردی، جهان های درونی و ساحت های روانی آنها را موشکافی می کند، بدون آنکه در ورطه¬ای به نام پرگویی بیفتد. بلکه قصدش داستان پردازی است. 

مجموعه ی «طعم نهنگ» ظاهر شدن هولناک انسان هایی است که گر چه در گرداگرد همه ی ما حضور دارند، لیکن ابعاد روانی و روحی آنها در تقابل با محیط و جهان ناآشناست. این آدمها در زبان یکدست مجموعه، پر از رمز و راز هستند. اما تا اندکی در پیشگاه ما عیان می گردند. منتها با شگردهای ادبی خاص.