گزارشي از جلسه رونمایی و نقد دو اثر «شرکت ملی خونِ پدرم» و «آیین دندانِ گراز»
نازنين عظيمي

گزارشي از جلسة رونمایی و نقد دو اثر «شرکت ملی خونِ پدرم» و «آیین دندانِ گراز»

  نازنين عظيمي

رمان «آیین دندان گراز» اثری از مظاهر شهامت، و مجموعه داستان «شرکت ملیِ خونِ پدرم» نوشته­ی رزاق راشدی(میر) دو اثر خواندنی هستند که این روزها نشر «تا نونوشت» به بازار کتاب عرضه كرده است. به همین بهانه و به همت گروه «در غیابِ نویسنده» 10 شهریور 1398، نشستی با حضور مظاهر شهامت نویسندة رمان آيين دندان گراز و جمعي از منتقدان و نويسندگان و علاقه‌مندان به ادبيات داستاني در انجمن صنفي مترجمان استان البرز برگزار شد.

در این نشست، ابراهیم دمشناس دو داستان کوتاه با نام‌هاي«شرکت ملیِ خونِ پدرم» و «ژاوِر» را از مجموعة راشدي قرائت نمود و سپس مهدی معرف به نقد مجموعه داستان پرداخت و گفت: «داستان­های این مجموعه مستقل از یکدیگر بوده و در عین حال انسجام خاصی دارند که مطابق با جهان‌بینی خاص نویسنده پیش می­رود؛ نگاه رمزآلودی که در تمامی داستان­ها به نوعی دیده می­شود. درواقع نویسنده، زبان مستقل خود را دارد؛ زبان و نگاه شاعرانه­ای که در تمامی داستان­ها تکرار شده و حتی عناوین داستان­ها نیز از این امر بی‌بهره نبوده­اند.»

مهدی معرف گفت: «زبان شاعرانه و رازآلود داستان­ها سعی دارد خود را به یک زبان استعاری و ارجاع‌پذیر نزدیک کند. به عنوان مثال داستان ژاور علاوه بر ارجاع به داستان بينوایان، به خوب، بد، زشت اشاره می­کند. در عین حال به مولوی نیز اشاره دارد، همدلی از همزبانی خوش­تر است.  درحقیقت نویسنده سعی دارد چند لایه را به صورت هم‌زبان و هم‌آوا در کنار یکدیگر قرار دهد و همین امر سبب پختگی داستان‌ها شده است.»

وي سپس با اشاره به مشخصه­ی نوشتاری داستان­ها افزود: «داستان­های این مجموعه از یک منبع ناواضح به یک منبع کاملا واضح پیش می­رود و این روند، مشخصة تمامی آن­ها است.»

به‌زعم این منتقد داستان­ها از نظر مضمون دو بال دارند: از یک‌سو دغدغة اجتماعي دارند، به عبارتی فقر و غنا، و درگیری مسایل مالی و دغدغة اخلاقی آدم­ها­یی را که در این وضعیت گرفتارند، به تصوير مي‌كشند و از سوی دیگر باور آدم­ها به این دغدغه­ها را نشان می­دهند.

او در ادامه به گزیده­گویی نویسنده اشاره کرد و گفت: «در مجموع وقتی 19 داستان کوتاه در یک مجموعه قرار مي‌گيرند، یعنی خواننده با کارهای فلش‌فيكشن روبه‌رو است. علاوه بر اين ويژگي، در اين داستان‌ها با نوعي اقليم و جغرافيا مواجه هستيم. جغرافیای هر داستان در عین کوتاه بودن، ارزش خاص خود را دارد و محیط آن برجسته است. نویسنده در تلاش است تا تصویر ذهنی خود را از محیط اجتماعی فراتر ببرد و علاوه بر ذکر نام کوچه و خیابان و منطقه، سعی می­کند از افسانه­های آن منطقه نیز استفاده کند، براي همين مدام به آنها ارجاع می­دهد. گویی در تلاش است روی نخی حرکت کند تا هرچه بیشتر به ايجاز نزدیک شود.»

 تکرار برخی کلمات در داستان­ها از نقاط ضعفی بود كه اين منتقد به آن اشاره كرد و گفت: «در عین موجز بودن داستان‌ها، باز هم جا داشت برخی کلمات حذف شوند تا کار بیشتر خود را نشان دهد.»

در ادامه مظاهر شهامت، بعد از معرفي خود و كارهاي منتشر شده و نشده، بخشی از رمان آيين دندان گراز را خواند و  سپس رضا عابد نويسنده و منتقد به نقد داستان پرداخت.

عابد با اشاره به بوف کور و ذهني‌نویسی در داستان، گفت: «آیین دندانِ گراز، داستانی است که از ذهن شروع می­شود و در عین حال پر از ارجاعات عینی است. همچنين شروع داستان‌ها معمولاً با بندها، عبارات و داستان­های منفرد همراه است.»

وي با اشاره به اين شاخصه در اين رمان گفت: «مظاهر شهامت در مجموعه داستان «اصلاً هم ناگهان نبود» از همین تکنیک استفاده نموده و توانسته است به خوبی بین بندها و داستان­های منفرد ارتباط برقرار نماید. خط ‌رابط و واصل اين بندها و پاساژهاي داستاني به گفته­ی دِلوز در این­جا عشق است و اوهام داستان در واقع خوابی است که در بیداری رخ می­دهد، اينها نه تنها کابوس نیستند بلکه امتداد بیداری‌اند.»

رضا عابد با اشاره به ادبيات پست‌مدرن و ساختن جهان و زباني نو در ادبيات، آيين دندان گراز را محملي دانست كه شهامت در آن تلاش كرده به خلق زباني خاص دست پيدا كند، زباني همچون زبان زرگري كه در فرهنگ ما معروف است. عابد گفت: «همان­گونه که تالکین در ارباب حلقه‌ها به‌عنوان یک زبان‌پژوه زبان جدیدی را اختراع کرد، تلاش شهامت در ایجاد این عامل پیوند­دهنده به عنوان یکی ازعناصر داستان‌نویسی قابل تقدیر است. اما به يك نكته بايد اشاره كرد و آن اين است كه در رمان شهامت درنهايت مشخص نمي‌شود اين زبان بر چه اسلوبي استوار است.»

وي با برجسته كردن اين تلاش زباني، كار نويسنده را خلق نشانه‌ها و نمادها و المان‌هاي خاص و معطوف به خود اثر دانست نه استفاده دم‌دستي و آماده از آنها: «هنر شهامت در  این رمان آن است که با بهره­گیری از نشانه‌ها و عناصر آماده و مشخص، دست به خلق نمادهای خاص داستان خویش  زده است. گرازی که ما را تا بیژنِ شاهنامه یا خسرو پرویز می­برد، مصداق همان نمادهایی است که خواننده را به گذشته، پرتاب و دوباره به حال می­کشاند. در حقیقت این نمادهای مشخص در کنار آن­چه نویسنده خلق کرده، دست‌به‌دست هم با یک قضیة عاشقانه­ی اجتماعی پیوند زده شده­اند تا آن خط روايي حفظ گردد.»

عنصر زمان، عامل دیگری بود که عابد به آن اشاره داشت و با ذکر چند نمونه گفت: « در داستان شاهد مکان­های جغرافیایی هستيم که وجود ندارند. تعداد کشته­شدگانِ جنگ­هایی که اتفاق نیفتاده­اند. در واقع زمان، به نفع اسطوره و نماد شکسته شده است.»

رضا عابد در ادامه بحث خود به دو نقطه ضعف در رمان اشاره کرد و گفت: «داستان بیشتر بر پایة توصیف می­چرخد و  تصویرسازی کمتر در آن رخ داده است. همچنين حقیقت باوری در داستان عاملي است كه نويسنده نمي‌تواند نسبت به آن بي‌تفاوت باشد.» وي در پايان بحث با اشاره به فضاي داستاني امروز ايران، گفت: «آیین دندانِ گراز، خارج از داستان­های آپارتمانیِ موجود، بسیار زیبا و خیالی فضاسازی شده است. و خواننده را از فضاهاي تكراري و معمول دور مي‌كند.»

در پايان جلسه تعدادي از شركت‌كنندگان سوالاتي را مطرح كردند كه منتقدين به آنها پاسخ دادند.