نگاهی به " چرا برای تو دلتنگ نشوم " سروده شهین منصوری ؛ اصلان قزللو

این مجموعه 41 شعر کوتاه و بلند دارد و 68 صفحه است."چرا برای تو دلتنگ نباشم" اولین مجموعه ی چاپ شده ی شاعر است.

بیشترین که نه ، همه ی شعرهای کتاب بر محور زندگی می چرخد. زیرا"شعر برداشت هایی از زندگی نیست بل که یکسره خود زندگی است"(1)همه ی شعرها معنی گرا هستند. معما طرح نمی کنند . به بازی های بیهوده ی زبانی نمی پردازند.کلاف های سر در گم نیستند." کلمات را دست نمی اندازند"(2) و در روند متن ، مخاطب را نیز. 

واژه ها در متن ، در جای شایسته ی خود نشسته اندتا بتوانند ارتباطی ارگانیک در هر شعر پیدا کنند و مخاطب را از کوچه های پیچ پیچ ذهن به سلامت به منظره های دیده شده و نشده احساس و خاطره و عشق و دوستی برسانند. واژه ها ، صاف و ساده و صمیمی هستند و متن نیز با تاثیر از همین ویژگی، جذاب و خواندنی است. به همین سبب، می توانی با یکی دو بار خوانش اولیه ، پشت بسیاری از واژه ها را ببینی، سرک بکشی و از دیوار متن به منظره های آن سو نگاه کنی و به پنجره ها سلام کنی و لبخند بزنی یا غمی دلت را بتکاند :

بیا!

 برای این پنجره،

            کمی لبخند بزن؛

               که سر می خورد

روی بی تابی این دیوار(3)

  گویی شاعر سال ها سفر کرده و خاطره های سفر زندگی را در بیتوته ای به تماشا نشسته است و شعر چنگ در جانش انداخته تا در یک روز آفتابی سرد ، احساسش را به واژه و زبان شعر تبدیل کند . مانند "مورچه هایی در کنار یک دیوار در یک روز سرد آفتابی"(4) آن گاه شاعر ،زمان و مکان در تیر رس چشم را و حس را از همان کوچه باغ ها و خیابان ها و خانه ها و پیاده روها و جوی ها و آب ها و ابرها و ...برداشته ، رنگی از احساس بر آن ریخته ؛ دستی به سر و رویش کشیده و از صف خارج شده ها را به ردیف کرده ،بالا و پایین ، و به تماشاگران (مخاطب ها) در حرکتی آرام ، نشان داده است. بر خلاف بسیاری که شعر را به صورت معمای غیر قابل حلی در آورده اند و گاه آن چنان گزاره های خبری ارائه داده اند که از شعر خارج شده و به زبان خودکار پیوسته اند . انگار خبرهایی را با تصویرهایی در صفحه ی تلویزیون می بینی و کلام را می شنوی.

  منصوری خوب توانسته عناصر شعر را گرد آورد و با زبان احساس خودش به مخاطب برساند:

"نگاه کن .

        ته خط،

 سر همین کوچه ای ست ،

             که ما ایستاده ایم.

 با این پنجره های بسته ،

       هر قدر روی پنجه ها

                        بلند شوی ،

پرده ها،

       کار خود را کرده اند."(5)

نگاه او به ضرب المثل ها که گاه از فرط کهنگی در حال مرگ اند، نیز جالب است. او به آن ها جانی دوباره داده و در پیکر شعر ، متحرکشان کرده است.آن ها را از یکنواختی وتکراری ، نجات داده تا مخاطب را با تلنگری غریبه ، از خواب برهاند:

"بکش

 دستانم را .

    دستانم را بکش ؛

       تا آن طرف دنیا .

              این گره ی کور ،

                       با دندان عاریه،

                                     باز نمی شود.(6)

یا:

به دست های تو عادت نمی کنم

بیهوده

       از سرم

               بر نمی داری

مثل این سربند ،

        در هوای شرجی این عصر."(7)

اگر در همین نمونه ها به چینش شعرها دقت کنید، در می یابید که چه با دقت ، سطرها از ردیف های یکسان رها شده اند تا با منظره ها و تصویرهای شعر ، هماهنگی کنند و مخاطب را در رسیدن به آن تصویر یا احساس یاری . ببینید که "دست " بالاست و "سر " پایین و در فرورفتگی سطر و باز "بر نمی داری" پایین و باز کمی تورفته تر. در مصراع آخر ، " هوای شرجی این عصر." همه ی معادله ای بالا را به هم زده است و واژه ها را به رنگ و معنایی دیگر در آورده است. یعنی علاوه بر انتقال حس ، یک حظ  دیدنی هم به مخاطب بخشیده است.

اگر منصوری در این شعرها باز هم دقت نظر در چینش داشت و از نشانه های نگارشی نیز کمک گرفته بود، شاید مخاطب را بهتر به حرکت و توقف های به جا در متن می رساند:

"تو نیستی و درخت مشبک

                        دارکوبش را

                               از یاد کنده است"(8)

اگر این شعر ،چنین چینش و نشانه گذاری داشت ، تاثیری به مراتب بیش از فرم قبل می توانست داشته باشد:

"تو نیستی و

      درخت مشبک،

               دارکوبش را،

                          از یاد،

                                         کنده است."

البته ، بسیاری ، این چینش ها و نشانه گذاری را سلیقه ای می دانند.

  منصوری در بعضی از شعرها ، به شبه کاریکلماتوری نزدیک شده است ؛ اگرچه تصویر و احساس شعری در آن هست:

"قلبش که آهسته

               دراز کشید

             زندگی کوتاه آمد"(9)

فرم شعرها ، ارتباط های افقی و عمودی را خوب حفظ کرده اند و با زبان شسته رفته و امروزی ، هر یک خروجی خوبی دارند(پیام کلی ).این فضاهای ترسیم شده ، اما متفاوتند. گاه با دقت به واژه ها و عناصر ، فضایی شهری حس می کنی:

 " دنیا ذره ذره

          از لا به لای سیم خاردار

                                چکه می کند(10)

یا:

"بیا

 می خواهم

             تکانده شوم در انگشتانت

                                روی زنگ خانه ام"(11)

دیگر فضاهای ترسیم شده یا ذهنی هستند یا عناصر غیر شهری دارند. با تمام این تغییرها ، اما صمیمی و ساده ، در چشم مخاطب می نشینند:

 مثل یک خاطره

   تورا

       پای درخت سیبی می کارم 

                                 با صورتکی از باران

مثل رویای گم شده ی دارکوبی

                                 کنار اجاقی سرد"(12)

موسیقی شعرش ، آن چنان طبیعی است که تقریبا به هیچ بازی در وقت اضافی نکشیده است و اگر به این منظور شعر را نکاوی ، شاید کم تر بیابی اش:

شب ها خواب می بینم

روزها

خواب هایم را

            سوا می کنم

شغل خوبی ست

             پر/ خالی

گاهی با واج آرایی؛ مثل "ب" در همین شعر . اگر نشد دریغی نیست . با عنصری دیگر  مثل " تضاد" می آرایدش: روز- شب   ، پر – خالی .

امید که او بتواند در مجموعه های دیگر ، با زنبیلی پرتر به سرغمان بیاید .

منابع :

1-     لالایی با شیپور- گزین گوی های شاملو-ایلیا دیانوش- نشر مروارید-چاپ دوم 1385- ص -178

2-     اوقات دریا همیشه آبی نیست- تیمور ترنج-نشر قو- 1383-ص 11

3-     چرا برای تو دلتنگ نباشم- شهین منصوری- نشر ثالث- ص 9

4-     از یک مصاحبه ی فروغ به نقل از حافظه.

5-     چرا برای تو دلتنگ نباشم- شهین منصوری – نشر ثالث-ص 15

6-                  //                           //                     //   -ص 18 و 19

7-                   //