نگاهی به مجموعه شعر " جنبش تن با کو " اثر سجاد گودرزی /ابوذر کردی

استراتژهای ساده نویسی: فرصت ها وتهدید ها

نگاهی به مجموعه شعر " جنبش تن با کو "  اثر سجاد گودرزی

ابوذر کردی

ثقل کلام ما بر روی ساده نویسی است ،هرچه که پس یا پیش برویم و به عقبه های زیبایی شناختی کانتی در یک شعر نظربیفکنیم باز سعی می کنیم به ساده نویسی برمی گردیم و عواقب کلی آن را دریک مطالعه ی موردی ((case studyکه مجموعه ی دوم اشعار سجاد گودرزی است تحت عنوان " جنبش تن با کو " که توسط نشر چشمه به چاپ رسیده است.

اگر بخواهیم یک تعبیر سرراست از ساده نویسی در شعر ارایه دهیم ،ساده نویسی در شعر همان نقشی را دارد که مکانیک کلاسیک نیوتونی در گذشته داشته و امروزدارد ،همان طورکه این مکانیک با گذشت چندین قرن از اثبات آن ،نقش انکارشدنی اش را در ساخت وسازهای وحشتناک کنونی ،معماری پل ها و هندسه ی باشکوه خرپاها نمی توان نادیده گرفت و می بینیم که مکانیک کوانتوم با رویکرد مقداری و دقیق خود که شاید خواستگاه فیزیک پست مدرن است نتوانسته است تزاحم و دردسری برای این نوع مکانیک ایجاد و القا نماید .

ساده نویسی نیز چنین حکایتی دارد حداقل برای مدعا می توان تاریخ پرو فراز نشیب ادبیات ملی خود را مثال زد که در طول سبک ها و روندها و مکاتب مختلف همیشه به عنوان یک جریان غالب حضور داشته است سبک عراقی که نمایشی از معماری گوتیگ غرب را درپردازش تصاویردر پرونده دارد و با هم نشینی juxtaposition)) هندسیک کلمات هیچ گاه نتوانست ساده نویسی شعر رودکی را ترقیق نماید.

اولین سوالی است که به ذهن مدعی العموم هنری ما می رسد( گرچه ما در زمینه ی هنر چیزی  به نام مدعی العموم نداریم ): سیر دشوارنویسی ما در شعر با سیر دشوار سازی غرب در هنرهای تجسمی همخوانی دارد؟! یعنی من علنا معماری گوتیگ را با سبک عراقی متناظر می بینم ،دشواری های بغرنج گونه ی معماری آن در کلیساها به تعبیر راجرفرای تداعی کننده ی احجام روان شناختی است که این می تواند در پرده های رامبرانت و ترنر نقش ببندد یا در ذهن حافظ و مولوی یا صائب...

همین جور که جلو می آییم سیر دشواری در پردازش هنرهای تجسمی آنها رقیق تر می شود به باروک  و روکوکو می رسیم که شعر ما نیز آهنگ تغییر منحنی آن نیز از این جریان تبعیت می کند ،برای توضیح و اثبات تقارن و تطابق منحنی فکری این دو جریان هیچ رابطه ی علی ومعلولی وجود ندارد شاید بیشتر به یک تصادف می ماند تا یک تقلید ، اما در مورد ساده نویسی در آثار هنری اگر از دید ارسطویی به هنر که همانpoesiesاست تمرکز کنیم و تمامی هنرها را نوعی نویسش قلمداد می کند ،اولین پارامتر بدون متر شاید متوجه بیشینه وپیشینه ی فکری یک ملت برگردد مثلا چه بخواهیم یا نخواهیم انگلیسی زبان ها ساده نویسند البته ممکن است کسی به نیت شقشقیه استثنایی هم رو کند ولی در تقابل شعر فرانسه به صورت میانگین دشوارنویس است، باز ممکن است به دلیل مونتسکیو رو بیاوریم که شرایط جغرافیایی بریتانیا و ثبات سیاسی آن را در شکل گیری جریان ساده نویسی ادبیات آن حداقل توجیه برای خود قلمداد کنیم.

در جریان ساده نویسی شعر معاصر ایران یک کلیت هوشمندانه ی نا به جا به کار رفته است همین که ما با یک ترکیب بندی (configuration) روبه روییم که نه تابع قوانین خاص مواد وعملکرد آن هنر است ونه شاعر برای خرق عادت و تولید غرابت و هوس وارد میدان شده آن سان که از موازین متعارف دور شود و به دنبال تعبیه شرایط کلاسیک شعر در فرم سپید گردد پدیده ای که من آن را نوعی هم مکانی (isotopes) می بینم طوری که با یک شعر سپید روبه روییم ولی در برایند کلی هم پیام و هم پیامد این شعر با غزلی از حافظ یا مولانا یا سعدی برابری می کند ، از طرف دیگر شاعر یا هنرمند با رویکرد ساده نویسی به دنبال توفیق در ارضای حساسیت های مخاطب است ، برای رسیدن به چنین مختصاتی قطعا هوشی بالا می خواهد و نگاهی دقیق به پیرامون برای طرح ریزی سوژه و ابژه های احتمالی...

برای نمونه موردی از شرایط بالا برخی از اشعار سجاد گودرزی دراین دفتر واجد چنین ویژگی هستند :

 نگران نباش
چیز مهمی نیست
به نبودنت عادت می‌کنم
اصلاً وقتینیستی
خلاقیتم گل می‌کند
نمی‌گویم راضی‌ام
اما بارها بعدِ رفتنت
سر ازکشف الکل درآورده‌ام

رویکرد ساده نویسی منوط به شعر فوق و تکنیک آموزشی (pedagogic) آن حاوی این نکته به مخاطب است که برای نوشتن لازم نیست قلم را مانند یک اسکنه آن طورکه میکل آنژ پدرهنر باروک در دست می گرفت یا مانند یک مداد اتود برای ساختن تصاویری آماتور و بدوی در دست داشت که هر دو رویکرد خطاست ،هنر شعر ساده ی کوتاه فوق این است که شاعرش خیلی کم برای تمرین قلم به دست گرفته است چون فوریت تصویر فوق گویای این صفت است که باید حالا که شعر ساده شده و از هندسه جدا شده باید بیشتر مورد دکوپاژ قرار گیرد ،یعنی از نظر سینمائیک معمولا این گونه شعرها در یک نما رخ می دهند دریک روشن وخاموش کردن دوربین ، حال این هنر شاعر است که باید در یک لحظه ی کوتاهی کار و ماموریت را تمام کند . اما در این نوع شعر ها احیانا دیده شده است که شاعر فقط به عنوان " دوربین رو دست " در صحنه ای حضور داشته و آن را یادداشت کرده است بی آنکه اندکی به پیرایش و تدوین تصاویر دست برده باشد در این مجموعه نیز با این گونه شعر ها روبه رو هستیم :

شکل تکامل‌یافته‌ی مار بود آن روز قطار
چنبره‌زده در ایستگاه
با دو چشم روشنو
چهره‌ای درهم‌کشیده بر ریل مقدر
به مسافران امکان داده بود
با خیال راحتچمدان‌شان را ببندند
دست‌های‌شان را تکان دهند
و چند لحظه بعد
با زهریکش‌دار
سوتش را به بازماندگان ریخته بود

این شعر فاقد سوبژکتیویته است ،اغوایی که شعر اول داشت این شعر ندارد گرچه به تناسب ممکن است از شعر اول ساده تر به نظر آید اما دارد کار را به جایی می کشاند که حتی ممکن است در شعر بودنش هم تردید کنم ، نمی دانم چرا ناخودآگاه به یاد شعری از یدلله رویایی افتادم:

اي روح رهسپار
اي مار
همهمه ي غضروف
وقتي كه ترس نامش را گفت
ازترس مست گشتيم
و از هزار پاشنه
ناگاه
مد عظيم زهر
بالا آمد
وسينه ي  مفخم ياران
هفتاد فرسخ درد را
تا انتهاي ضلع شكست
برد

واین که ساده نوشتن را نه می توان جدی گرفت و نه می توان به سادگی از کنارش گذشت همین رویایی در ابتدای این شعر می گوید:" در باز بود ولی بسیار دور بود "  حال حکایت ساده نویسی شعرای معاصر ما نیز کم وبیش با چنین کمبود ها و نا به جایی ها روبه روست گرچه اول آسان می نماید ولی مشکل های آن یکی پس از دیگری می افتند، آنچه که شاید بتوان آن را به فال نیک گرفت اقبال عمومی به این سبک شعراست و شعراز حالت فرهیخته خوانی و سلسله مراتبیک تنزل نموده است .

در مجموع اشعار گودرزی در قیاس با مجموعه ی اول خود یعنی " سیاهه ی مسیرها " به ثبات زبانی و بلوغ فکری تحسین برانگیزی رسیده است گرچه برخی اشعار هنوز مشکلات گذشته را دارند که در بالا برشمردیم ولی به صورت میانگین، نمودار فکری و شعری گودرزی پس از کش و قوس های فراوان در برخی کارهایش و بروز نقاط عطف بدین معنا که برخی اشعار به موازات کارهای گذشته اند و نوآوری کمتری را خلق کرده اند به یک یکنواختی عمده ی توام با بلوغ رسیده اند که در خور ستایش و تامل است.