نقد اشعار "رقص واژه ها " اثر حسن نیکوفرید / مظفر رویایی

نقد اشعار  رقص واژه ها

اثر حسن نیکو فرید

- مظفر رویایی :

مجموعه رقص واژه ها که شاعر و مترجم حسن نیکو فرید آن را سروده وبا عنوان "رباعی شکسته "  ،حاوی 99 رباعی در شیوه تقطیع نیمایی آنر ارایه داده است، اگر چه شکسته و پلکانی ،تماما در اوزان مرسوم ومالوف رباعی سرایان بنام دیرین این سرزمین  و بر وزن های تجربه شده  " ل حَ و لَ  و لا ق ُو ه الا بالله "شکل گرفته است. و گاهی با یک یا دو سیلاب کوتاه تر در برخی از مصاریع مثلا رباعی های 34 یا 35 .

چرا  نیکوفرید و سرایندگان شعر کلاسیک فرم چهار مصراعی (رباعی ) را برای تجربه در هنر شاعریشان گذیده می کنند؟

دلیل اول: این قالب تقریبا مورد توجه همه شاعران و در پاره ای از موارد توام با علاقه ی اختصاصی آنان بوده است. که منحصرا  شعرشان را در این قالب ریخته اند و تاملات فلسفی مثل خیام  و برخی دیگر به منظور ارائه رفتار های عارفانه و پرواز های خالصانه روحی خود مثل ابو سعید ابوالخیرکه بیان درد های منبعث از عشق وتالمات روحی او نیز بوده است و یا شاعری مثل بابا طاهر با دوبیتی هایش گشاینده ی دریچه ای به دنیای حزن و آه و گاه امید و چشم انداز های زیبا.اگر چه خارج از ساختار متداول رباعی سرایی.

مورد توجه بودن قالب رباعی برای همه شاعران ،به تجربه ای که می توان اطلاق به آن داد پوشاننده ممارست ها  و تمرین های آن هااست.در شاعران متنوع السبک متقدم و معاصرین کهن سرا و درمیان شاعران رنسانس شعری ایران از پیشرو آن نیما تا پیروان و سالکان و حتی توسعه گذاران راه و رسم او نمونه های زیادی وجود دارد. البته سهم نیما در رباعی گویی معاصر از لحاظ تعداد قابل ملاحظه و از لحاظ کیفیت کاملا متفاوت ، و محل تشخیص و تمیز و منحصر به فرد بودن ،و سهم شاعران ادامه دهنده  ،مثل اخوان ، سایه ،توللی ،مشیری و در طیفی دیگر

آتشی،رویایی ،سپانلو،اوجی  و حتی مرحوم شاپور بنیاد نوگرای صاحب شیوه ی خاص خویش در عرصه ی رباعی سرایی، از پاره ای جهات قابل توجه و خواندنی است و نیز اضافه می کنم بهاء الدین خرمشاهی با تاثیرپذیری غیر قابل اغماض رباعیاتش از ویژگی های علمی و فلسفی او که وجوهی نسبتا اختصاصی را به مصاریع رباعی هایش افزوده است.

رده سوم که انتساب حسن نیکوفرید را به آن توجیه می کند و مقایسه و مطالعه تطبیقی شعر او با شاعران این رده تبیین متناسب تری از اختصاصات شعری او می دهد شاعران رباعی گوی معاصر و زنده اند. این شاعران رباعی سرا شناسنامه ادبی دارند و در این حوزه از شیوه ی شاعری   پاگذاری، تجربه و استمرار کرده اند. از میان شاخصه های گروه سوم، جلیل صفربیگی، محمد قاعدی، محمد مردای و قیصر امین پور را نام می بریم و در این نام بری تاکید بر اسامی ایرج زبردست و صادق رحمانی می کنم. چون رباعیات حسن نیکوفرید را از لحاظ مضامین، تازگی نسبی واژگان و به ویژه از لحاظ فرم شعری مبتنی بر تقطیع نیمایی به این دو نفر نزدیکتر می یابم. در هر دو صنعت تصویر سازی و احتراز تکرار واژه های تکراری در رباعی، و به ویژه  تصویرهای دور از ذهن وجود دارد که این یکی در شعرهای نیکوفرید به مراتب بیشتر، سازمان یافته تر و پوشاننده ی کل رباعیات کتاب است.

دلیل دوم، رباعی و دو بیتی (کلا چهارپاره ها) استعدادها و قوت های ذاتی در شعرسرایی دارند. و در اینجا تاکید بر رباعی می کنم که از لحاظ وزن نزدیک به غریزه ی شاعری است، و توانایی پوشاندن سوژه ها، واژگان پذیری بدعت آمیز،روان سرایی و به ویژه مالک خصیصه ی انعطاف در جا دادن مضامین و زمینه های گوناگون فکری و تجربی شاعر در خود است.

همین خصیصه ی انعطاف پذیری و پذیرایی مضامین سبب شده تا شاعران از افق های فکری و آموخته های گوناگون از زندگی و در مدرسه ها و مکتب های مختلف به رباعی گویی روی آورند. آسانی ورود، تک تصویری و نکته بار آوری شاعر رباعی سرا را ساکن دائمی این عرصه می کند.

اشعار کتاب " رقص واژه ها " از لحاظ فرم ظاهری به شیوه ی اشعار نو پردازان نیمایی و از لحاظ قطع مصراع ها به شکل پلکانی سروده شده است.

از لحاظ مضامین و سوژه ها انواع مرسوم و جا افتاده  در بین شعرای رباعی سرا توسط شاعر تجربه شده، اما در ارائه ی بیان و واژگان نسبتا بدعت و تجربه کاری مراعات گردیده است.  مضامین مرسوم در رباعی ها بیشتر از نظر فلسفی و تفکر و تأملات درونی عرضه ی محتوایی شده است . مثلا خیام با جهان بینی خاص خود به جهان هستی، کائنات، خلقت و پرسش های بنیادین بشری و نگرش اختیار، ابوسعید ابوالخیر: درد عشق و فلسفه ی جبر در مقابل وجود و ماوراءالطبیعه، نیما: حسب حال و شرح احوال با واژگانی ساده و بیانی کماکان روستایی و البته  تفکری متمدن، بهاءالدین خرمشاهی: تفکر فلسفی، و تفکر درباره ی فلسفه ها و فلاسفه و وامداری لطافت و نکات اساسی جهان فکر و اندیشه ی اجتماعی و نظایر این طبقه بندی ها در رباعی سرایان دیگر کم و بیش مشابه با تفاوت هایی که تشریح پذیر است، اما در این مقال امکان پذیر نیست.

همه این زمینه ها و حوزه های پرداخت رباعی سرایانه  دراین کتاب هست .یعنی  نیکوفرید به فلسفه و تفکر در نمونه های 6- 57- 23 -67 -69 و به ویژه با تصاویر ترکیبی در 62- 49 -35  ( و بعضا حجم گرایانه 6 -4 -13 )  یا طنز در 24 که به نظر می رسد حسی شبیه BIGBANGیا انفجار بزرگ را می خواهد متبادر کند. و گاهی این طنز با فلسفه یا فیلسوف نقش همسایگی می یابد مانند 6 و 57 و تقرب های سیاسی  و اجتماعی در  77 و94 و96    در اشعارش می پردازد.

به نظر می رسد هفت شعر 59 تا 66 که عموما با کلمه ی "یک" شروع می شوند تلاش شاعر برای نزدیک شدن به یک نوع تجربه در هایکو سرایی است که بعضا شعرهای خوبی هم هستند. شاعر در این هفت شعر سعی در تصویر سازی از طبیعت و پدیده های طبیعی و کریستالیزه کردن یک  تصویر یا یک برداشت سریع از یک تصویر ذهنی را به تجربه می کشاند.

در عین حال به نکاتی هم اشاره توصیه وار باید داشت. شاعر از حصار پاره ی از کلمات که مکررا در شعر ها آمده، نتواسته است گریز کند. کلماتی مثل سکوت، چاه، دریا، آب، خیال، درخت، رقص ، سرگیجه، باران و رود که به تناوب و توالی در شعرها جا خوش کرده اند. مقاومتی که شاعر در مورد موضوع و مقفی نگه داشتن اشعار از خود نشان می دهد.آزادی واژه آوری و بعضا تصویر سازی روان و جاری را از او گرفته است. قطعا ورود به وادی شعرهایی که از قید و بند ساختار قالب کلاسیک رها باشند نیکوفرید امکان تجربه های جدید و متهورانه ی را در مسیر طولانی شعر و شاعری اش قرار خواهد داد. شعرهای 4- 6- 9  ( که به یک شرح حال شبیه است) ، 13 (تصاویر ترکیبی حجم گرایانه) ، 35 –49- 77- 19 -17- 22  ( مضامین اجتماعی، 33 و 53 (ساختار مند) ، 50 و 51 ( نزدیک به شیوه های فکری ابوسعید ابوالخیر و درد و عشق) ، 94 و 96 (اظهار نظرهای سیاسی) را می توان با ارزیابی های کمتر یا بیشتر ، در یک پیوستاری از صفت خوب، خواند و لذت برد.

برای رسیدن به یک خاتمه خوب در این مقاله از میان رباعی های خواندنی، رباعی شماره 6 را نقل می کنم.

لغزید

                زلال چشمه از

                                   زیره ی سنگ

دزدید تن از سیاهی و

                             دخمه تنگ

 رویای عروج

                    آبی رویاها

تعبیر همان خواب خوش

                               رنگارنگ

مظفر رویایی