مساله پدر در شعر دکتر سیانور علی عرفانی
پدرام محمد زاده

و مكروا و مکر الله والله خير الماكرين
مساله پدر در شعر دکتر سیانور علی عرفانی

پدرام محمد زاده

پدر به عنوان یک ابر قدرت غیر قابل شکست پایه تشکیل تمامی جوامع انسانی است  . یک حل کننده معضلات که به شدت از بقیه اعضای اجتماع قوی تر به نظر می آید و همه را تحت سیطره خود دارد و هر حرفی از او باید مورد قبول تمامی اعضا واقع شود و ... . در واقع اجتماع بدون پدر اجتماع نیست . همگان یا نمایندگان اویند یا فرمان بردار نمایندگان او . پدری که همیشه اثرش حضور دارد و در توتم و تابو مورد بررسی فروید هم قرار گرفته است . در واقع مساله مرگ مولف را باید در پدر- خدا و کتاب مذهبیون ( مذهبیون در اینجا در واقع هر عضوی از اجتماع را تشکیل می دهند که در برابر قانونی که از پیش تعیین شده است توسط یک بزرگتر مطیعند )  مورد بررسی قرار داد . زیرا که پدر – خدا به عنوان مولف تنها نظاره گر بر تالیف خود و خوانده شدن آن توسط مخاطبان خود است . اویی که حاضر نیست اما نیرویش یعنی در اصل کتابتش مورد تفسیر و تایید و تاکید و تببین و تقلید و حتی تقبیح دیگران است . اویی که قدرت تام را در دست دارد و قانون گذار بازی های متفاوت  مذهبی و اخلاقی و سیاسی و فرهنگی است . او که یاد دهنده است و تشویق کننده و تنبیه کننده . او که در واقع تمامی سیستم های موجود در جوامع بشری را تحت سیطره دارد . از فرهنگ گرفته که پدر دارد و اینطور حس می شود که اگر نباشد آسیب زاست  تا خانه و خانواده و ادارات و جنبش ها و ..... .  او که به شدت تاریخی ست و تاریخ برایش سلاح عظیمی ست . در واقع هر حرکت بدون پدر محکوم به شکست است . هر حرکت اجتماعی هر انقلابی به دنبال جایگزینی پدر بهتر نسبت به پدر قبلی ست . شعر دکتر سیانور به این مساله کلیدی به شکلی موشکافانه ای می پردازد : سیانور دکتر بزرگی ست / سیانور دکتر همه دردهاست / مثل لامپ همه جا را روشن می کند / سیانور سریع عمل می کند / قطار تندروست / حتی وقتی خواب بمانی / قبل از تو زنگ را به صدا در می آورد . در این اولین سطرهای شعر شاعر به شناساندن پدر – خدا ( با نام مستعار دکتر سیانور که به درستی انتخاب شده است زیرا که دکتر سمبل شفا و حلال مشکلات و بیماری های جسمی و حتی روحی و در مان کننده ضعف ها و نقوص بدن است و سیانور سمی کشنده که یک آن می تواند انسان را از پا در آورد ! که در واقع این تضاد بهترین تعریف از مفهوم خدا – پدر است زیرا که درمانگر توصیف می شود اما در اصل کشنده است )  به مخاطبش می پردازد . در ابتدا با طنزی شدید مولفه هایی از دکتر سیانور ! در این جا ارائه می شود که نشان دهنده شخصیت خوب و در واقع حتی فداکار دکتر سیانور است . شاعر اینجا به کنایه از زبان همگان و زیر دستان حرف می زند . قبل از تو لباس هایت را می پوشد / و قبل از تو / صبحانه ای که آمده نکرده ای را / می خورد . در واقع در این سطرها که در تضاد با سطرهای پیشین قرار می گیرند و دکتر سیانور تمامی کارها را به عهده می گیرد و به جای شما تصمیم می گیرد و استقلال را از شما می گیرد و آنقدر فداکار است که حتی به جای شما صبحانه می خورد ! این یک مرگ تدریجی است که او برای شما ترتیب دیده و در این سیکل هر شب می میرید و روز بعد زنده می شوید . تنها راه حل ما برای آرامش پناه بردن به شفایی کشنده است که از درد خلاصمان کند . نکته ای که تاثیر گذاری اش در طنز تلخ و کنایی اثر به شدت بیشتر شده . مردم فکر می کنند / دکتر ضد عفونی کننده است / اما دکتر پیاز نیست . این سه سطر کلیدی ترین سطرهای این شعرند و نشان دهنده باور غلط مردم نسبت به دکتر است که فکر می کنند همه کار را باید به دست کاردان سپرد اما زهی خیال باطل که کاردانی وجود ندارد و تنها نمایش و شویی عظیم است ( علی عرفانی به درستی جاهایی برای باز کردن درِ هرمنوتیک کلمه سیانور را بر می دارد و از واژه خالی دکتر استفاده می کند ) . در واقع مردم به مانند اسبی مطیع افسارشان را به دست هر کس که ادعای شفا دهندگی اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و ... کند می دهند . در واقع مردم از سپردن کارها به دیگران و شانه خالی کردن نسبت به مسئولیت ها لذت می برند که همین نکته هم باز می گردد به برنامه مدون و منسجم و بزرگی که دکتر برایشان ترتیب داده است . در سطرهای بعد شاعر  دست دکتر را به طور کامل رو می کند . وقتی می گوید حتا قهر هم نمی کند / تجویز هم نمی کند / دنبال دارو نیست / عکس پرسنلی نمی گیرد / انتخاباتی در راه نیست / او به دقت می داند / که یک تنه / چگونه شکلی از همه چیز باشد / حتی دایره .دکتر به زور خود را بر حق می خواند و میداند و از بیماری و ضعف بیماران سو استفاده می کند تا جایی که بمیرند .. وقتی شاعر می گوید او به دقت می داند / که یک تنه / چگونه شکلی از همه چیز باشد / حتی دایره نهایت دودوزه بازی و حیله گری و کنترل و سیطره و محدوده گذاری اش بر هر چیز را نشان می دهد . مرگ پدر – خدا آرزوی نیچه ای ست .
در واقع آن چیزی که در چنین گفت زرتشت به مثابه مرگ خدا به اشتراک گذاشته شد یک نوع دورنگاری ایده آلیستی بیش نبود  که از محدودیت زیاد مذهبی ناشی می شد . از عصبانیتی کودکانه .چون حتی اگر انسان سه انقلاب کوپرنیکی و داروینی و فرویدی را پشت سر گذاشته باشد و در عصر جدید توانسته باشد خدا را به جای پنهان کردن در آسمان ها در زمین و در واقع درون خود بپندارد باز هم خدا برایش نمرده است . یقینا ارزش های اخلاقی کشنده ما خواه و ناخواه تنها توسط مذهب – بازی ( قانون ) است که تببین می شوند . انسان چیز دیگری بلد نیست . تنها سیستمی که می شناسد همین است . این نمایش خشونت و خشونت نمایش است .  در واقع در سطرهای پایانی راوی خودش را در آینه ، خدا می بیند در این سطرها :و از جلوی آینه / که راهی به طرف دکتر است . و مهم ترین فاکتور / برای مشاور تبلیغاتی بودن / وقت شناس بودن است / و اما افسردگی / از دپریشن مانیا برایت بگویم / افسردگی ماژور را شنیده ای ؟ . انسان در این عصر خدا را درون خود  و خود را نجات دهنده می پندارد اما چون این تنها یک پندار است کم می آورد و هنوز هم منتظر دست به سوی آسمان است .علم و علم گرایی سبب اعتماد به نفس ظاهری انسان شده است .  این اعتماد به نفس کاذب در اصل انسان را تبدیل کرده است به موجودی  سرگشته با بی هویتی محض . در واقع انسان امروز به شدت ترسیده است . او می ترسد که از دست داده باشد آن پناهگاه امن که در واقع تا حد زیادی از ارج و قرب افتاده . او می داند که کامل نیست که مانند کودکی به پدر خود به قدرت خود به همخوابه با مادر خود ( زمین ) نیازمند است . می خواهد به گذشته باز گردد . او نتوانسته از حس گناه تاریخی خود دست بکشد . او نتوانسته تاریخ را کنار بگذارد . او امروز تهی تر از همیشه خود را می بیند . چون در اصل دیگر نه خداست نه خود . در سطرهای آخر به درخشان ترین شکل ممکنش به این مسائل پرداخت می شود : بروم روی سبزی ها آب بپاشم / شاید دکتر / قبل از من فرود آمده باشد . مسئله دیگر این است که اگر سبزی ها را استعاره ای از ماری جوانا وافیون بدانیم، پس بشر امروز و دکتر و پدر و خدای امروز همه گی پشت این مزعه سبز پنهان شده اند و خودشان را از عمد به کوچه ای به نام علی چپ می زنند، بی گمان آخرین سطر شعر از بهترین پایان های ِ شعر های ِ روز زبان فارسی ست، شاید دکتر، قبل از من فرود آمده باشد. بیاد بیاوریم سطر نوزدهم و بیستم این شعر را که می گفت، و فقط منتظر یک چیز می ماند، دوز ِ مناسب.