تفاضل روش
نوشته ی بهنود بهادری

(تفاضلِ رَوش)

در پای بیانیه ی شعر حجم ، میان اهالی ادبیات ، نام محمدرضا اصلانی دیده می شود که با تایید بیانیه آن را امضا نکرده است1. اصلانی تنها شاعری بود که از شاعران در آن جمع و غایبین آن جلسه نه در دفترهای شعر دیگر 1 و 2 و نه در دفترهای روزن 1 و 2 شعری چاپ کرده باشد و نه چون رضا زاهد و آزادی ور دوستی و معاشرتی شدید با سایر اعضا داشته باشد .یکی از وجوه اشتراک اصلانی در پای بیانیه با سایرین می تواند این باشد که چون برخی مثل بیژن الهی در اوایل دهه چهل در جریان شعری (موج نو) بوده است. الهی شعر و نویسش خود را از موج نویی بودن تغییر داد و و به ژانری در نیمه دوم دهه چهل رسید که امروزه به آن (شعر دیگر) می گویند. اصلانی اما تا سال 1354 که دفتر شعر (بر تفاضل دو مغرب) را چاپ می کند ، رگ های بسیار قوی شعر موج نو را با خود در اجرا شعر به همراه دارد. متفاوت بودن اصلانی و آوانگارد بودنش در نوشتن نسبت به جو عمومی ادبیات آن سالها یکی دیگر از وجوه اشتراکی او با سایر نامهای پای بیانیه شعر حجم است که هنر را سیاسی و سیاست زده نمی خواستند. این تفاوت چه در رفتار و چه در آثار او به شدت شخصی است. شدتی که اصلانی در جوانی به او رسید و توانست خودش را صاحب امضا کند. بهرام اردبیلی درباره ی وی می گوید : (اصلانی، هم با ما بود و هم با ما نبود ، او فکر می کرد که از همه ی ما بهتر است 2). همین فکر فاضلانه نسبت به دیگران حسنات و خسارت هایی برای کارکتر او در ادبیات به همراه داشت. امضا نکردن بیانیه شعر حجم برخاسته ازهمین حس درونی او بوده که با کادربندی ادبیات مخالفت کرد و زیر بار گروهی شدن در ادبیات نرفت. از خسارت های این رفتار تک روانه می توان به کم پرداخته شدن نسبت به اشعار زیبا و دقیق او اشاره کرد. امروزه با مورد استقبال قرار گرفتن آثار شاعران جریان (شعر دیگر) بعد از حدود پنج دهه ، بعلت عدم معاشرت وی با شاعران حلقه ی ابتدایی جریان شعری مورد اشاره و یا کسانِ بعد از نسل اول ، مخاطبین جوان امروزی از او کم تر یاد می کنند نسبت به در گذشتگان جریان شعری مورد اشاره.
اگر مولف های سینمایی موج نو فرانسه را به صورت کلی بشود در چند گزاره آورد می توان به موارد زیر اشاره کرد: 1-بُرشی از زندگی بدون اشاره به ابتدا و انتهای داستان 2-پرداختن به موضوعاتی که با روزمره ی انسان سروکار دارند 3- شهری بودن وقایع و فضای اثر.
در دفتر شعر ( بر تفاضل دو مغرب) به دقت و درستی ، شاعر دیدگاه سینمایی موج نوی اش را به شعر در آورده است. او بر خلاف سایر شاعران نزدیک به جریان شعری خودش-( اشاره به این است که نام اصلانی را در کنار شاعران شعر دیگر و حجم میگذارند-) ، فضا را از یک فضای انتزاعی محض و طبیعت گرا ، شهری و روایت مند و ابژکتیو می کند. لحن وی در کتاب فوق فاخرانه است و در برخی از سطور نحو زبان را از حالت معیار خود خارج می کند. این فاخرانه بودن و جا به جایی ارکان جمله وجه مشترکی است که می توان در شعر او با شعر شاعران حجم و شعر دیگر پیدا کرد. دفتر شعر با سطری ناگهانی و کوبشی آغاز می شود بدون هیچ گونه مقدمه ای : ( روزی از این تسلیت فارغ خواهم رفت) این ضرباهنگ فرود و فرازی را در کُل کتاب حفظ میکند و پاگردهای فراونی جهت ثبت تصویر و ادامه دادن روایت توسط مخاطب قرار می دهد. در میان سطرها اصلانی برای فرار از انتقال معنای صریح و سطحی نویسی تصاویری قرار می دهد که بی شک از سطرهای درخشان ادبیات معاصر ما هستند : ( ای خواهر همه ی سوختگی و گسیختگی / از سلامی / چنان بدرخش / که جز طلایه ی قهر آمیخته ی گندم / بویی نماند.) یا : ( بر خطه ای/ که زلف پاشیده ی یتیمان مهاجر است) یا : ( ای خواهر / ای یتیم همه ی دریاها / آیا هنوز صبری مانده که بر آن مترک شوی . ) وی در کتاب (بر تفاضل دو مغرب) نقدهای آشکار و پنهانی به عرف جامعه و تضاد دو جهان نو و کهن هم دارد : ( مادرم / مرا نجس می شناسد.) یا در جدایی به طنز و خشونت صراحت می نویسد : ( به آمدنم / موریانه ها بیداد می کردند / من اما نمی دانستم / این خط های رگ مانند / براین اشاره های بلند و تزیینی / خانه ی موریانه هاست/ من بیگانه ام / در این شهری که آمدنم / نمی خواسته است / در این فضای متحجر / و مغلوب .) از تکنیک های دیگر کتاب می توان اشاره کرد که میان تقطیع های کوتاه/کوتاه با سطرهای نثرانی رو برو می شویم و در برخی از صفحات شعر از سمت چپ صفحه شروع می شود و حالت نویسش یادآور متن نمایشنامه هاست. برداشت نگارنده از سطرهایی که به صورت متن نمایشنامه ها نوشته شده اینست که یادآور ورود همسرایان در متن های کلاسیک  تراژیک است. 
افق محمدرضا اصلانی چنان در کشیدگی اش زیباست که برگ های کتاب چاپ شده اش  به تاریخ : آذر 1354 اگر چه هنگام خواندن امروزه ام میل به پارگی دارد اما مرا مجبور به کپی گرفتن از متن فوق می کند که چون نسخه ای خطی به یادگار و ارزشمند بماند. اصلانی ذر سال 1391 در انتشارات مروارید دفتر شعری با عنوان : ( بنفش تر از خود با خیابان های خاموش) به چاپ رساند که می توان این کتاب را در ردیف کتاب شاعران شعر دیگر قرار داد به لحاظ ساخت تصاویر. اما وی با تکنیکی سینمایی  و تریلوژی کردن و تغییر زاویه لنز دوربینش کتاب را به سه بخش ( تو ، من ، او ) تقسیم میکند و بیننده را با تغییر زاویه دید خودش به همراه خود می کشاند.
جناب آقای اصلانی عزیز! سالهاست که مخاطب شعر شما بوده ام و چون متن شما در ذهن من است پس بخشی از من بودن شما با من زیست میکند و در این لحظه با زبان مشترک این من های با هم آمیخته سطرهایی از بخش ( من) در کتاب فوق را تقدیمتان می کنم : ( دنیا چیزی است / محدود به اندوهم / و چه دانند که چیست  این اندوه.)

1 – هلاک عقل به وقت اندیشیدن- یدالله رویایی- ص39
2 – کتاب بهرام اردبیلی- گفت و جوی داریوش کیارس- ص30