بررسی کتاب "زمین کره ای سیاسی بود" شوکا حسینی
امیر حسین بریمانی

یادداشتی بر "زمین کره ای سیاسی بود" اثری از شوکا حسینی

ایجاد گفتمان زنانه

امیرحسین بریمانی

ناشر: بوتیمار
سال چاپ: 1394
تعداد صفحه: 80
قیمت:  6000 تومان

  اگر نقد مارکسیستی را با استفاده از عقاید آلتوسر کمی تعدیل کنیم، بدین الگو خواهیم رسید که ایدئولوژی در ناخودآگاه متن جریان ندارد، بلکه متن، بستر نمود روابط و مناسبات ایدئولوژی ست و بدین طریق ایدئولوژی را از ناخودآگاه جامعه بیرون کشیده و در معرض دید می گذارد. حال عنصری از ایدئولوژیِ حاکم بر ناخودآگاه جمعی فرد ایرانی که در مجموعه شعر "زمین کره ای سیاسی بود" در معرض دید قرار گرفته، سنت است. سنت در دو شکل خرافه پرستی و مردسالاری در اشعار این مجموعه حضوری چشمگیر دارد و البته خرافات در تبیین شوکا حسینی جزئی از همان نظام مردسالارانه ایست که در ادامه به آن خواهم پرداخت. مولفه های خرافه پرستی در اشعار به سادگی قابل رصد کردن است چراکه مستقیمامورد اشاره قرار گرفته اند که برای مثال می توان ازمواردی چون"آل"،"ابن سیرین"، "نحس" و "اجنه" و غیره  نام برد.

  حال می باید مبحث را از جای دیگری شروع کنیم: آنچه فمینیسم هرگز بدان دست نخواهد یافت، ایجاد برابری جنسیتی در سطح نظریه است زیرا همواره در گفتمان مردانه حرکت می کند و سعی بر برهم زنی مناسبات این گفتمان را دارد که عملا ممکن نخواهد بود چراکه ورود به بازی یا گفتمان مردسالارانه، به معنی پذیرش قواعد بدیهی آن است و این بازی نسبت به قواعد خود کنش پذیر نیست. آنچه در شعر فرخزاد نیز نمود می یابد، هرگز به درد فمینیست ها نمی خورد چون راوی فرخزاد، زن شکست خورده ی جامعه ی مردسالارانه است و تماما درون بازی مردسالاری قرار دارد. و حال ابژه های این گفتمان را با عواطفی زنانه مورد خوانش قرار می دهد که این عواطف در اشعار ابتدایی فروغ، صریحا مورد اشاره قرار گرفته و فضای احساس زده ای آفریده است، اما در اشعار دفتر سوم و چهارم به ساحت استعاره ها رفته و شکل بالغی به خود گرفته است. شعر شوکا حسینی بر بستر زنیت واقع شده و به نوعی گفتمان زنانه خود را پدید آورده است. چنین دست اشعاری قادر خواهند بود نقش و هویت زن را مورد تعریف قرار دهند. لازم به تذکر است که "بازتعریف هویت زن" مورد نظر نگارنده نیست زیرا بازتعریف به معنای پذیرش قواعد پیشین در راستای ایجاد خرده تغییرات می باشد. پروبلماتیک نظام مردسالارانه، تمایلات زن را چون امری رویت ناپذیر شناخته است و خواستار اصلاح برخی مولفه های این گفتمان، تنها دست و پا زدن اضافی است. در شعر شوکا حسینی ابژه هایی برای چنین گفتمانی دست و پا شده که اینان  ورود اندام زن و متعاقبا فضاهای اروتیک در شعر هستند. راوی این اشعار گویی در مرحله آینه ای به سر می برد و دچار خودشیفتگی اولیه ای ست که در گفتمان نوپای زنانه موجه می نماید. شاید اندام زن پیشتر نیز در شعر فارسی حضور یافته باشند، اما توسط گفتمان مردسالارانه مورد خوانش قرار گرفته اند و جنبه های اروتیکی که آفرینده اند نیز حاصل نگرش مردانه است اما در اشعار شوکا حسینی نوعی نگرش خودشیفته وار به اندام زنانه انجام شده که چنین وجه تمایزی را آفریده است. در پایان لازم به ذکر است که معیار قیاس میان شعر شوکا حسینی و فروغ فرخزاد صرفا در نوع جهان بینی این دو بوده و به هیچ وجه قصد مقایسه شعریت این دو را نداشته ام که البته بدلیل تفاوت های سبکی، چنین امری به کلی ممکن نیست.

سرنوشت جمهوری:
آفتابی از بالای سر
و تو همچنان در جمهوری سینه‌ها به تضارب آرائ می‌رسی
تاریک و روشن مضمون زبری است برای انگشت
آن مشروطه‌ی غمگینِ لایِ بندها
سلطنت رهیده از نوک‌ها
شیوعِ بطالت نافها
آن هراس تکه تکه‌ حزب‌های شکم
و قدم‌های بی‌گمان که لنگ می‌شوند
تا خیال ابری در پراکنده
سایه از نور پیراهن
تفتیش صدا در دره‌های تاریک
جدایی کلمه از معنا
-این‌ها همه حکم محال است و زن‌ها همیشه غایب‌اند-
 
روز روزِ متلاشی با دردهای شقیقه‌
روز روزِ پوست انگشت اشاره و به توپ بستن آه‌‌    ها
روز روزِ آرای تو در میان کشاله‌ها
روز روزِ درخت‌های بهارستان
 
سرنوشت من با توست
جمهوری گم لای سینه‌ها
جمهوری سرطان و تخلیه
جمهوری سپید با پاهای سیاه

                                            (صفحه  55 و 56)