بررسی کتاب "در حسرت روشنایی " افشین کرد
امیر حسین بریمانی

سنت زدگی و دیکتاتوری در زبان

نقد مجموعه شعر "در حسرت روشنایی " اثری از افشین کرد

انتشارات بوتیمار
سال انتشار 1393
قیمت :6500 تومان

- امیرحسین بریمانی :

مجموعه شعر "در حسرت روشنایی" دومین کتاب افشین کرد است که در سال 93 توسط انتشارات بوتیمار به چاپ رسیده است. مسئله ای که این مجموعه شعر بدان دامن می زند، مسئله ی ادبیات و پیوند آن با ضروریات فکری اجتماع است. در جمله پیشین از به کار بردن اصطلاح "ادبیات متعهد" پرهیز کرده ام چراکه مقوله ی تعهدمندی یک اثر ادبی، خود امری ست با تعینات چندگانه ای که در طول ادبیات ما، بُعد یگانه ای بدان بخشیده شده که پتانسیل های تعهد را محدود کرده است. این مقوله را با طرح یک پرسش شفاف تر می کنم: تنها تعهد ممکن، تعهد به امرسیاسی و مقولات اجتماعی ست؟ شاید دیگر وقت آن رسیده باشد که انواع تعهد را بازشناسیم و مضامین شعر را رونق بخشیم. به زعم بنده مهمترین دستاورد شعر دهه هفتاد همین گسست از تعینات پیشین تاریخ شعر است که البته فقدان تئوری پردازی در دهه بعدی، باعث شد که اشعاری که در راستای ایجاد گسست ایجاد شدند، در ادراک مخاطبان از امر شعری دسته بندی نگردند. حال شعر افشین کرد از همان برداشت سنتی شعر متعهد پیروی می کند و طبعا بافت زبان و فضای تماتیک اشعار او نیز از همان رویکرد اشعار سیاسی دهه 40 تعبتیت می کند: "ما چنبر زده ایم/با جماعتی رو به قبله ی موهوم/هزینه ی نگها عمیق/حتی خمارآلوده/بر چشم اندازهای افق" اشعار شاملو در دهه 40 و 50 در زمان سرایش خود از لحاظ فرمی و مضمونی، تمایل نوگرایانه ی آشکاری داشتند و امروزه است که ما آنان را سنتی می نامیم و البته این برچسب سنتی بودن، فی نفسه ارتباطی به ارزش گذاری شعر ندارد یا بهتر است اینگونه تصحیح کنم که سنتی بودن رویکرد یک شعر، بسته به تاریخ سرایش آن به مولفه ای منفی و مولفه ای خنثی در سنجشگری یک شعر تغییر می کند. بدین طریق که در سال 93 رویکردی تماما واپس نگرانه، اثر قابل قبولی نخواهد آفرید چراکه نمونه های اصیل تر آن در اشعار دهه چهل قابل مشاهده ست. شعر متعهد به ضروریات فکری اجتماع، می باید نوگرایانه باشد؛ چیزی که شعر عاشقانه ضرورتا بدان نیاز ندارد. بدین دلیل که تنها با نگرشی نوین قادر خواهیم بود تحولاتی در تفکر عوام پدید آوریم و به عبارتی مرزهای ایدئولوژی (در معنای آلتوسری کلمه) و فرهنگ را گسترش بخشیم. این مسئله در شعر افشین کرد شدیدا رخ نمایی می کند. یکی از دلایل سنت زدگی اشعار افشین کرد این است که راوی شعر او، راوی حقیقت بینی ست که قصد در ارائه معنا دیکتاتور باشد چراکه عوام را از امکان دسترسی به حقیقت ناتوان می داند. پس خود دست به تبیین حقیقت می زند. ایده ی روشنگری هیچ کاربردی در شعر امروزه نمی تواند، داشته باشد : "از تردد غریو کوچه ها/آرامش/به پس کوچه های گمشده/تبعید شده است". به طور کلی این مجموعه پر است از احکام کلی شاعری که قصد روشنگری امور اجتماعی را دارد. چنین رویکردی در شعر، امروزه روشن فکرانه تلقی نمی شود و به عنوان مثال اگر شاملو نیز سطر به سطر اشعار خود را عینا در سال 93 می نوشت، اشعار قابل توجهی نسروده بود! نیاز اجتماع امروز ما، احکام کلی در باب چیستی و چرایی انسان نیست. چگونه می توان تفکر عوام را مورد خطاب قرار داد وقتی که جز گل و گیاه و شهر، در این اشعار ابژه دیگری به چشم نمی خورد.