بررسی مجموعه شعر " ماه ، حلقه ی بی انگشت " سروده میثم ریاحی/منصور خورشیدی

تکوین واژه ها

بررسی مجموعه شعر " ماه ، حلقه ی بی انگشت " سروده میثم ریاحی

منصور خورشیدی

ماه ، حلقه ی بی انگشت

انتشارات داستان سرا

پاییز 1386

" ما هیچ وقت به نهایت متن نمی رسیم "           " لیوتار "

همیشه در راه هستیم ، هیچ وقت به مقصد نمی رسیم .

" لذت ما از متن ، لذت راه است . "                  "   رویایی  "

و نه لذت رسیدن ، وقتی در راه هستیم به مقصد فکر نمی کنیم . با راه بودن و در راه بودن ، خود به خود انسان را به کماال نزدیک می کند .

ما همیشه در جست و جو هستیم و کشف شاعر از پدیده ها یعنی خلق زبان و تکوین

 واژه ها در ساختمان شعر ، چون مفهوم رسیدن در شعر و در حرکت شاعر وجود دارد .

 و در تخیل شاعر چیز دیگری در حرکت است که سرعت سطر را می سازد . و قلمرو تصویر در شعر یعنی ورود به جهان زبان در عبور از فاصله های ذهنی ،چون طبیعت تمام زبان های زنده ی دنیا را تصویر می سازد .

توقف در خیا ل و توقف در زبان ، شاعر را به کسب تجربه های ناب نزدیک می کند .

شاعر باید اصل شباهت ها را از متن دور کند و به عین برسد . در عین مفهومی از دیدن

وجود دارد که شباهت به چیزی ندارد فقط نوع نگاه را تغییر می دهد .

وقتی عین از فضای ذهنی شاعر گذر می کند یک تکان ناگهان ، خیلی سریع اتفاق می افتد .. در این اتفاق فاصله ی ذهنی از دو بُعد عبور می کند و به بُعد سوم حرف می رسد .

راه رسیدن به ما ورا که معمار رابطه ها است . در حقیقت تبا نی آن دو سمت دیدنی

مخاطب را دعوت به دیدار آن سمت ندیدنی می کند . و با یک چرخش دَوَرانی به کشف غایت اشیا می رساند . برای خلق موقعیت جدید در شعر، تا جهان اطراف را به دلخواه خود تغییر دهیم برای قرائت جدید از هستی و ایجاد موقعیت تازه برای ابراز اندیشه در شعر .

با این تمهیدات وارد مجموعه شعر " ماه ، حلقه ی بی انگشت " می شویم .

" انگشت روی سنگ "  

" هنوز هم / دریا / چشم های تو را / مشق می کند / نسیم / در ادامه ی پیراهنت می وزد "

واژه های منتخب در این مجموعه نشانه های تصویری از جهان بیرونی شاعر است . و تصویر حقیقی و مرئی در زبان شاعر برای رسم جهان .

ارکان زبان را تفکر شاعر می سازد . هرچه فضای این تفکر بیشتر باشد . زبان گسترده تر خواهد شد . و هر شاعری به اندازه ی توان فکری خود از کلمه استفاده می کند .

جهان را توانایی ذهن شاعر اداره می کند . پنجره ای برابر چشم تا گستره ی درون خود را به دنیای پیرامون منتقل کند .

وسعت و قلمرو نگاه شاعر را محیط اطراف او می سازد . هر چه قلمرو نگاه وسیع تر باشد تجربه ی انتقالی قوی تر است . در این مجموعه به نظر می رسد که قلمرو ذهنی شاعر باز و جغرافیای تماشای او بسته است .

او می خواهد همه ی گستره ی اطراف و پدیده های پیرامون خود را در شعر ترسیم کند . اما خاطرات کودکی مانع این بلند پروازی است . و مانع بزرگ تر مثل سنگ پشت آب ،

"   مادرم / آب / و    رودخانه ای آرام / چقدر سنگ / پشت آب / پنهان است " 

                                                                   شعر طرح : صفحه ی  9

و چه اندازه تفکر پشت این تجربه نهفته است . که اگر باز شود ، دیگر پنهان نمی ماند .

طغیان ذهن مثل طغیان آب خواهد شد .

"  دختر هفت گریه / گیسوانت را / شلاق بزن / بر کوه / بر شب من "

                                                      شعر آخرین گل سرخ : صفحه ی 10

گیسو: نماد پریشا نی  است . در برابر شلاق : نماد مستبدانه علیه کثرت که در پشت ،یا در  کف دست نشانه های ضرب و شوک را بر جای می گذارد .

اگر شاعر " ماه ، حلقه ی بی انگشت " متعدی باشد مثل کار کرد فعل  متعدی " می بارند " در:

"  آفتاب را / - با گونه هایت می بارند - / کلماتی / که با پوست کودکانه اَت / متولد شدند  "            صفحه ی  12

شاعر بیدار درون خویش و اطراف خویش خواهد شد . بی قرار و تپنده ، با انگشت های    اشاره که هوای پروانه های سپید در سر دارد . با آب می آید و به دریا می ریزد یعنی حرکت آرام برای رسیدن و ادغام شدن که سر انجام آن  حرکت ، برکت صاعقه روی سطر های سپید کاغذ ،  برای نوشت شعر تا حاکمیت سکوت را در هم بریزد . و به سمت طلب خیز بردارد تا خود را آغاز کند .

"   پرنده اَت را به من بسپار / و عصر های بهاری را / که بر شانه ی مرد مهاجر / سپید می شوند  "                                         شعر شهود : صفحه ی  15

شاعر در شعر " شهود " حضور خود را در هنگامه های بی وقت غیاب می جوید با پرنده ای که نماد پرواز به سمت کمال است . هجرت و حرکت تا رسیدن به جایی که :

" در هیاهوی لاله ها / سکوتی را / به بال های پرستو می بخشند "      صفحه ی  15

" خواب دیدم /  که پرستو باشم / دریا / پرواز / با کدام کوه آغاز شد . . . "

                                                                                   صفحه ی  16

پرستو شدن و پرواز  یعنی :  حرکت آگاهانه به سمت سپیدی روشن ،  مثل برف ، سپید سپید

 "  می خواهم /  برف باشم / آب / تنها راه رسیدن است / باران     به آفتاب می زنم /

 که مثل من باشی / . . . دو باره بیا / برای کودکی هامان / و بهار تر از زیبایی دریا باش / بهار تر از زیبایی باران / بهار تر از زیبایی شب "

                                                              شعربهار تر از زیبایی : صفحه 18

چرا شب ؟ وقتی شاعر می خواهد به وسعت قرن سپید شود . در این شعر کارکرد صامت ها ومصوت ها ، اُفت و خیز شاعر را نشان می دهد که به دنبال آرامش پس از سرعت و حرکت تا رسیدن به زلالی روشن در پهنه ی بی انتهای زمین. و زیبا ترین جلوه ی هستی است .

شاعر در گذر از همه ی نماد ها و نشانه ها می خواهد این گونه تجلی خود را میان بهار و در یا و آب نشان دهد . نماد های دیگری در این مجموعه حضور خود را در برابر مخاطب اعلام می کنند که هر کدام بار معنایی ویژه دارند .

نماد هایی چون : پرستو ، پروانه و پرنده -  نسیم ، آب و دریا – گیسو ، گل و مرگ  در

جغرافیای بسته  و در سراسر کتاب اثر خود را در ذهن خواننده بر جای می گذارد . و هر کدام در جایگاه مناسب شکل دیگری از استعاره و مجاز هستند .

شاعر جوان ، میثم ریاحی . در جست و جوی راهی است تا به فرم در شعر برسد . و معنا گریز باشد که هست . وقتی به کشف برخی از عناصر موجود در شعر می رسد . و حیرت ناشی از برخورد با اشیا و پدیده ها به دلیل کسب تجربه در خوانش شعر و مطالعه در زمینه ی شعر از خود بروز می دهد .

و در برخی شعر ها بی توجه به بار معنایی به شکل کلمه توجه دارد تا زیبایی را در زبان خود خلق کند . این گونه است که خود را در معرض خطر می اندازد . آن هم در محدوده ی تنگ شن های ساحلی و در خلوت یک میدان و یک راه .

"  جغرافیایم / جایی میان شن های ساحل است / نه باز مانده ای از سقوط فصل ها /

جایی / که شهوت گیسوی زن جاریست / از اندیشه ی بهار / می دانم / باید بگویم زیباست / اگر پرنده ای / از لبان سپیده بمیرد "

                                                                  شعر  کولی : صفحه ی  26

ابهام در برخی از شعر ها به چشم می آید . بی آن که ساختار هنری داشته باشد . نوعی تکلف ایجاد می کند . که ناشی از پیچیدگی ذهن شاعر نیست . که شاعر پیچیده  نیست .

"   بوی سرو می دهم / علف های سرد روزنامه / - تقسیم – به دست باد / گودال های

    آسمان / و تصویر یک نگاه / پهلو های در هم یک صورتم / - شاخه ای ریحان "

                                                        شعر  استنشاق : صفحه ی  43

 "  نشسسته ای/ و در این نخلستان / دریا را / به سطل زباله انداخته اند "

                                                    شعر  چند روی یک سکه : صفحه ی 45

 "  در خاک صفر / سرم توی لیوان جا می شود / و جا می شود جهان       جای باد /

  جای سفره "                                       شعر  5 : صفحه ی 63

 سوی دیگر آن اجرای به موقع کلمه و احضار درست آن در مصراع یا قطعه که نشانه ی قوت است .

" احساسم از ماه    آویزان / چشمانم / خسته از حوالی دریا / دیگر هزار بار در مزار های شریف زمین مرده ام هنوز"           شعر  گذر: صفحه ی 24

"   قیامت / چشمانم را کسل می کند / کفنم را / پروانه / و زیبا ترین سقوط را /

شاخسار پشیمانی شن و آفتاب "                             شعر  : 4 صفحه ی 46

"   در خیمه های آب / علف های بازیگوش را / به در یا می خوانم/

-        کاش / دریا / حضور گل را / شعله می گرفت "

                                                                 شعر  حلقه ی دوم : صفحه ی 55

در حلقه ی سوم : شاعر به التماس زنبق ها پا سخ می دهد و سینه اش را مامن رنگ و جهان شریف زخم ها می کند .  تا نوستالژی خودرا در " کبوتران مرگ " و " هفت ناتمام در دنیا " و حلقه های گم شده میان  -  چهار و هفت -  پیدا کند .

شاعر در دیداری کردن تجربه ها ی خود موفق بوده است . با تلاش آگاهانه وارد قلمرو نحوی زبان شده است . کاری که شاعران بزرگ مثل "رویا یی " و شاملو " کرده اند . تا جایی که در انتقال معنا خود را با مشکل رو به رو کرده است . منظورم آن بخش از شعر هایی است که شاعر عمدتا به ارائه ی معنا توجه داشت .

شاعر به موازات درک و دریافت خود از محیط و تحولات موجود پا در قلمرو معنا گذاشت . آن جا که: وارد ترادف می شود و به تکرار فعل دامن می زند . تا معنای حرف را در متن مستقر کند . گاه متوسل به زبان گفتار می شود .

"  این روز ها / کسی / ضامن دست های خود هم نیست "               صفحه ی 36

"  مادرم / هر کار کرد / نتوانست / زن باشد  "                           صفحه ی 58

"  خاتون / نه روی مس / اینجا      روی هر چه باداباد / قدم می گذارد و / فریاد     می زند "                                              صفحه ی 74

استفاده از عناصر و پدیده ها در فضای اندیشه ی همه ی شاعران حاکم است . اما بستگی به جغرافیای زیست محیطی شاعر دارد . کویری باشد یا شمالی ، نوع نگاه را عوض می کند.      در این صورت هیچ منظری از دریچه ی چشم دیگران نباید تماشا شود مگر داوری تا دیدگاه سراینده شناخته شود . شاعری که در گزینش واژگان به همه ی جنبه های زیباشناسی نظر دارد . نوع نگاه او تفاوت دارد با آن که فقط به جنبه ی معنایی می پردازد .

شاعران موفق کسانی هستند که بار معنایی کلمه را هماهنگ با آهنگ درونی قطعه انتخاب می کنند . نظم و توالی مصوت ها برای اجرای احساس و عواطف در شعر کاربرد دارد و تداعی شاعر در حوزه ی تخیل کمک بزرگی در خلق تناسب ها در شعر        می کند .

هر شاعری شگرد های متفاوت با دیگری در بهره وری از واج آرایی ، موسیقی کلام ،

جا به جایی نحوی ، ایهام و ایهام تناسب ها دارد . تا زبان خود را گسترش دهد . 

میثم ریاحی ، اما تمام تلاش خود را به کار گرفته است تا بتواند با استفاده از موارد فوق واقعیت موجود را در موقعیت های مختلف به سمت فرم و ساخت شعر هدایت کند .

" چشمانم را بیاور / و سینه ریزت را      از گلاب بردار / دار یک خوشه انار زیباست / حتا اگر شکوفه اَش / در سیب / خلوتی داشت "

                                                            شعر  بازگشت باز :  صفحه ی 69

" وقتی که شب خود ش را دراز می کند / یلدا می شود / دور از تمدن آب ها "

                                                                         شعر  1 :  صفحه ی 71

" با بوته های آبشار / وقتی که ابر ها فرار می کنند / باز هم /  پنجره ها  / کودکان ناگهانم هستند "                               شعر : 5  صفحه ی  72          

"  خاتون / در ابتدای شب     نشسته است / و غریبانه آسمانش را / درتنور / قرینه  می کند "                                           شعر  5 :  صفحه ی  76

شاعر در این حوزه تلاش می کند تا بهتر به تماشای اطراف و پدیده های پیرامون خود بنشیند . ندیدنی ها را دریافت و دیدنی ها رامنظر نگاه خود کند . به " انحنای کشیده " ی دریا ، " چشم نا متناهی " را ضمیمه کند . تا " پنجه در پنجه ی آفتاب " همه ی گستره ی زمین را " حکمی برای زائر " در حکومت دریا کند . تا " میدان / و همهمه های نگفته اَش / مثل تمام مرگ " دو گانه شوند .

                                                                                               دی ماه 1387