ازتصویر تا تصور
کریم قیطانی فر

ازتصویر تا تصور

- کریم قیطانی فر :

تا حالا برایتان پیش آمده است از دوستی که سالهاست از او بی خبرید تصویر ذهنی بسازید؟مثلا او را مشغول کارهایی ببینید که در ذهنتان تصور می کنید، اما این تصاویر چه هستند و چگونه شکل می گیرند؟ آیا تصاویری را که تصور می کنیم با تصاویری که می بینیم متفاوت هستند؟ در صناعت شعر چه تصاویری کاربرد دارند؟

انسانها معمولا چند روز پس از بدنیا آمدن چشم به جهان هستی می گشایند و قادر هستند هر ماده ای را در اطراف خود ببیند. در ابتدا شاید برای هر نوزادی اشیا عجیب و غریب بنظر برسد اما اندک اندک دنیای اطراف در چشم نوزاد آشنا می شود و قدم قدم توسط قدرت بینایی خود به درکی از مادر ، پدر و اشیا می رسد و از همان ابتدا قادر به بخاطر سپردن تصاویر در غیاب آنها می شود، مثلا در هنگام گرسنگی، تصویری از سینه مادر او را وسوسه کرده و این وسوسه ی از تصویر سرچشمه گرفته احساساتش را منقلب می کند و او را به گریه وا می دارد، در این حالت تنها دیدن مادر او را به آرامش می رساند. ما از دوران کودکی تا بزرگسالی تصاویر گوناگونی در ذهن خود بصورت ناخودآگاه ذخیره داریم که از این تصاویر به هنگام نیاز بهره می جوییم.
تصاویری از خانه ی قدیممان
تصاویری از خانواده ،دوستان و نزدیکان
تصاویری از طبیعت
و میلیون ها تصویر دیگر
شاعران همواره از صور خیال (نه تصاویر) در اشعار خود بهره می گیرند. صور در لغت فارسی به معنی صورت است و خیال ارتباط صورتها در ذهن بدون رابطه ی واقعی و منطقی است و بر مفاهیمی بجز واقعیت خود دلالت میکند. صور خیال یا همان تخیل جزئی از ماهیت شعر است که بدون آن شعر به نثر تغییر ماهیت می دهد.
اما تصویر در ماهیت خود صورتی است که بجز خود نمی تواند بر مفهوم یا چیز دیگری دلالت کند، مانند تصویر یک خاطره از کودکی مان که در ذهن داریم، یا مثلا همان نوزادی را که تصویر از مادر خود در ذهن داشت را نمیتوان با پدر به آرامش رساند چرا که نوزاد بدنبال همان تصویری است که از مادر در ذهن خود دارد نه تصاویر دیگر.

تصاویر ذهنی و صور خیال دو عنصر ذهنی بسیار متفاوت هستند که باهم در تضادند و هنگامی که بر زبان جاری می شوند، تصاویر آفریننده ی نثر می شوند و صور خیال خالق اشعاری می شوند که می توانند در ذهن مخاطب بصورت تصویر نقش بندند.
صور خیال نمادهایی هستند که مفاهیم حاصل از آن در بین مخاطبین همیشه متفاوت است اما در تصویر سازی زبان، همان مفهومی که نقل میشود به مخاطبین بصورت یکسان انتقال داده میشود.
در دوران معاصر شعر فارسی جریانهای بسیاری شکل گرفته است اما در دهه اخیر شاهد جریانهایی هستیم که بیشتر از شبکه های اجتماعی بصورت ناخودآگاه و بدون اینکه اراده ای در هدایت شان دست داشته باشد سرچشمه میگیرند. این جریانها شعر فارسی را بصورت ناخودآگاه به سمت نثر میکشاند که آن را اکثرا افرادی تشکیل می دهند که بدنبال شعرِ آسان سرودن هستند ، مانند افراد ابتدایی در شعر که درون شبکه های مجازی به تصویر گری می پردازند و به غلط تصویر را بجای عنصر خیال ترویج میدهند. این امر باعث میشود ناخواسته شعر به سمت نثر برود.
این نوشته مجالی بود برای تامل بر مرز بین شعر و نثر ،اگر چه نثرهایی داریم که ارزش ادبی و معنوی آنها گوشزد خاص و عام است.

کریم قیطانی فر - باباکمیل