«چومبه»
نوشته ی مازیار تهرانی

تاریک است. خیلی تاریک. صدایِ باد که آرام و موذی است، با صدایِ دریا درهم رفته است. همه چیز و همه جا فقط آب است و آب. گاهی، صدایِ پرنده ای خواب آلود از دوردست میآيد... لختی بعد، صدایِ جاشوهایی که نِی مه  می خوانند و روشناییِ زردرنگِ فانوس هایِ یک پاره لنجِ(جهاز) زواردرفته پدیدار می شود. لنج، بر آبِ آرام شناور است.
 
اتاقکِ ناخدا مُشرف بر عرشه و دریاست. سوزنِ گرامافونِ کنار دیوارِ اتاقک گیر کرده است. تکه ای از یک آهنگِ عربی به طرزی گوشخراشی عقب جلو می شود. عروسکِ کوچکی در لباسِ عروس، رویِ میله ی وسطِ گرامافون قرار دارد. صفحه که می چرخد، عروسک هم می چرخد و در اثر گردش، بادی زیر دامنِ گشاد و کوتاهِ لباسِ عروسک می افتد، به طوری که پاهایِ عروسک تا نزدیکِ ران لخت دیده می شود.
 
رویِ برآمدگیِ شیشه ی مشرف بر عرشه، مجسمه هایِ کوچکِ چوبی از خدایانِ هندویی، بودایی و موسی و سلیمان برتخت، در کنار هم چیده شده اند. لنج، کژ و مژ می شود. ناخدا عبدولِ هفتاد ساله، دشداشه ی سفیدی پوشیده و سنگینیِ تنش را رویِ اهرمِ سکان انداخته، حواسش نیست و قلیان می کِشَد. صورتش در تاریکی و روشنِ نورِ کمرنگِ فانوس، زمینی نیست. با چشمانِ درشتِ بر آمده به عرشه و آدم چشم دوخته است. آدم را رویِ عرشه می خواند و شَپ  می زند. 

تاریکی، مرزِ دریا و آسمان را محو کرده است. فانوس ها بر رویِ دیرک هایِ لنج آویزان هستند و سوسو می زنند. پنج شش جاشویِ پابرهنه با پیراهن هایِ پاره پوره، سیاه و بدهیکل، لبه ی لنج خم شده اند و طناب ها و بُلتِ  تورِ ماهیگیری را به پایین سُر می دهند. آدم، سرپرستِ جاشوها، لَنگُوته  بسته و بالاتنه اش لخت است. لنگی را شبیه عمامه ی مُلاها به دورِ سر پیچیده. موهایِ سروصورتش وِزوِزی و نتراشیده است و موهایِ پیچ پیچِ سینه اش مثل پشم گوسفند است. بالایِ سرِ جاشوها ایستاده، بلند نِی مه می خواند و جاشوها جوابش را بلند تر می دهند:
ـ«هِله ما هِلِل یو هِل یوسا/ هِله ما هِلِل یو هِل یوسا / سیا سیا مالِ خودْمون/ هِله ما هِلِل یو هِل یوسا/ جهازْ جهازِ جَرمنن/ هِله ما هِلِل یو هِل یوسا/ ... سرتاسرش همش خَنِ/ هِله ما هِلِل یو هِل یوسا/ ماییم سیاه و پاپَتی/ هِله ما هِلِل یو هِل یوسا/ اجنِبی خونت خراب/ هِله ما هِلِل یو هِل یوسا /عَلَم زدنِ بالایِ دکل/ هِله ما هِلِل یو هِل یوسا/ جهاز اومد نفعِ دُزا / هِله ما هِلِل یو هِل یوسا...»
جاشوها، پس از لختی، طناب ها را بالا می کِشَند. طناب ها به تندی و بدونِ کوچکترین زحمتی بالا می-آیند. تور بالا می آید و کمی بالاتر از کشتی می ایستد. هیچ چیز صید نشده است. جاشوها گردن می کِشند به سمتِ آدم. آدم، گردن کج می کند و دو دستش را به نشانه ی ندانستن باز می کند و زیرلب واگويه می‌کند:
ـ  «یا محمد رسول​الله! دریا بامون بد شده!»
پس از هر کلام، لب هایِ خشک شده اش را به زبان، تَر می کند و می لیسد. گردن می کِشد سمت اتاقکِ ناخدا. تندپا و قدم کوتاه می رود سمتِ اتاقک و در را پس می راند. 
ـ «ناخدا!  سِیل کِردی؟ بوسَلَمِه...»
لحظه ای فیتیله ی فانوس پایین می آید و صورت هایشان در سایه روشنِ گنگی ناپيدا می شود. ناخدا، تن می پیچاند و عصبانی، با چشم هایِ گشاد به آدم می پَرَد و نهیبش می زند. صدایش خَش برمي‌دارد:
ـ «آدم! تو نَ آدمی کاکاسگ؟! بِشکَنم گردنتو بندازُم جلویِ کوسه، گردنْ خُرد؟!»  
آدم کُپ می کند. با ترسِ یک روباه، نگاهش می افتد کفِ لنج. پکر از ندانم کاری داخل می شود و در را می بندد و بی خیال به در تکیه می دهد.
ـ¬ «مو چی یُم والا .» 
ـ «مو یه بار سیت نگُفُم روو دِریا از بوسَلَمِه نگو، کاکاسگ؟!»
ـ «ها گفتی ناخدا، اما خو چاره چِنن ؟ با اِمشو، هشتاد و چار روزه که ماهی نگرفیم خو. دِریا خُش  شده نَ!»
ناخدا گردن راست می کند سمتِ دریا. پُک چارواداری می زند. دودِ غلیظ، لایِ سبیلِ بزرگ ناخدا گیر می کند و کُند بیرون می زند. در فکر می ماند:
ـ  «ئی دِنیا، هِفتاد سال یه بار ورق ئی خوره. بُوام سیم گُف ، اوروز که مو دنیا اومدم،یه پَریِ دِریا، وختِ عروسی با بوسَلَمه مُرده بید. اونم تو هَمی دِریا. از او وَخ کسی نَبید عروسی بشه...»
آدم، گیج به ناخدا نگاه می کند.
ـ «ناخدا! بوسلمه رو خودت دیدی؟»
ـ «نُچ! برپدرِ کاکاسگش لهنَت!»
یکهو، بُراق و بُرا گردن می کشد به آدم:
ـ «تو مگه نه مسلمونی آدم؟»
آدم تيز و بران سر می‌تکاند:
ـ« ها هَم آدمم هَم مسلمون.»
ـ« پَ سی چه زن نمی سونی تو؟»
ساقه ی گردن آدم کِش می آید. چشمانش بِلبِل می کند:
ـ« ناخدا! تو اِمروو چی خوردی؟ چاشت یا نجسی؟!»
ـ «کِسِ خوبی سیت دارم کاکاسگ!»
لک سفیدِ چشمانِ آدم بی قرار می شود. خنده ای زیرِ پوستِ صورتش می دَوَد.
ـ « دختروو کینِ؟ »
ناخدا خرکی خنديد:
ـ« اِی جَلَب!»
آدم دستپاچه و هول می آید پشتِ ناخدا:
ـ« بُگو ناخدا! ها چِنِ؟ اسمش چِنِ؟»
چشمان ناخدا برق زد:
ـ«چومبه .»
آبِ یخ رویِ آتش. ساقه ی گردنِ آدم راست می شود. سرخ می شود و دلخور می رود سمتِ در.
ـ« خُیانِ  خوش نیاد ناخدا سَر به سَرِ مو بذاری تو ئی شبِ تاس ...»
ناخدا بال آدم را می گیرد. چشم هایش را مثلِ دو گلمیخ در چشم هایِ او می نشاند.
ـ«بوسَلَمه خون می خاد.علاجش خونِ، خونِ تازه عروس. تا قُربونی نِدیم سیش، راحتمون نی ذاره. ماهی،نه ماهی کاکاسگ!»
ـ«ینی مو برم چومبه ی زارگرفته  رو به زنی گیرُم؟ مو نه خودُم مَردَم؟! پَ نَگِه چومبم مَرده؟!»  
ناخدا پوستِ پیشانی و ابروهایش را جمع می کند؛پلک هایش را هَم می آورد:
ـ «خوب گوش بگیر بینم چی می گُم کاکاسگ! تو عقلت به ئی چیا نی رسه! بوسلومه که نی دونه. یه عروسِ تازه می خاد، ما چیزی که می خاد، میدیم سیش. نی تونُم که دخترِ سالم بِدُم سیش. چومبه خو مجنونه، کله نداره، تا ابد دیوونن. مو دونم و تو که ایی عروس، عروس نی. تیاتره. ئی چیزیِ که باید بین من و تو بمونه ها... سیلِ ای جا کن! چِنه پَ؟! تازه عروسِ تونو قربونی کنیم برا بوسلمه. حواست این جانِه؟ بُگو چشم کاکاسگ!»
پیشانیِ آدم گره می خورد به جایی دور. دمی در خود آرام می گیرد. کم کم از نقشه ی ناخدا سر در می-آورد. دو زاری اش کج است. نرم خنده ای می آید توی صورتش. 
***
دستِ آدم، روبندِ نوعروسش را پَس می زند. چومبه مردی است چهل ساله، عقب مانده، لال و سیاه پوست در لباسِ سپيدِ عروس. گونه هایِ تیزِ به چانه کشیده، گردنی کشیده و بازویی دراز. بینی صاف و کمی خمیده به پیش: مِنقاروار. لبخندِ زشتش مثل بزک، پيوسته، روی صورتش است. دندان هایِ چرک و درشتش جلو زده است. چشمِ چپولش را به آدم تابانده. لب هایِ کلفت و داغمه بسته اش را جمع می کند و ناغافل تُف می پَراند تویِ صورتِ آدم. خرناس می کشد. خرکی می خندد. ناخدا با ظرف غذا از پله ی چوبیِ خَن  پایین می آید و بالایِ سرشان می ایستد. نرمیِ نور فانوس رویِ صورت هایشان. آدم با کونه ی دستش تف را پاک می کند. ناخدا، چومبه را نهیب می زند:
ـ«های چومبه! امشو، شوِ عروسیته کاکاسگ! برنجوش بخور! شومِ عروسیه نه.»

چومبه،ظرف را از دستِ ناخدا می قاپد و مثل قحطی زدگان، با انگشتانِ سیاهش لقمه پشتِ لقمه در چالِ دهانش فرو می کند. ناخدا رو می کند به آدم:
ـ« بَزَکش کن تا یی کاکاسیاها نَفَمنِ! اقَلَکَم ریشش بتراش!»
چومبه، لختی دست از خوردن می کِشَد و تفِ آبدارِ دیگری نثارِ آدم می کند.آدم، زیرچشمی نگاه نگاهش می کند:
ـ«تا حالا زنبور مُرده نیشُم نزده بود که زَدُم!»
***
روی عرشه، یکی از جاشوها بر جفتی  می دمد و دیگری دمام می زند. بقیه ی جاشوها با دستانِ بزرگشان شَپ می زنند و می خندند. آدم و چومبه در لباسِ عروس و روبند ایستاده اند و ناخدا روبرویشان. چومبه در جا می جنبد به حالِ رقص. ناخدا مدام زیرچشمی این وَر و آن وَر را دید می زند. جنبش ریزی در بافتِ عصب هایِ آدم. ناخدا دستش را هوا می بَرَد و به سرعت پایین می آورد.این اشاره به جاشوهاست که  یعنی بس است. ساززن ها دست می کِشند. چومبه همچنان درجا می رقصد. خنده ای تقلبی می آید رویِ لب ناخدا و صیغه را می خواند:
ـ«زَوَّجتُ مُوکِّلِی چومبهَ، مُوَکَّلی آدم  فِی المُدَّۀِ المَعلُومَ... قَبِلتُ التَّزویرِ لِمُوَکِّلی آدم، کاکاسگ!»
ناخدا دستش را هوا می بَرَد و به سرعت پایین می آورد. جفتی زن و دمام زن دوباره شروع می کنند. بقیه شپ می زنند. ناخدا هم می زند. دستِ آدم یواش یواش دستِ لاک زده ی چومبه را می گیرد. آدم هم چنان خنده ی بی عاری به دهان دارد و از زیرِ ابروها به چومبه نگاه می کند. چومبه تف آبداری را می پراند. تف، کِش می آید روی روبند. یکهو ناخدا دستش را هوا می بَرَد؛ به طوری که آدم پس می کِشَد از ترسِ سیلی. دستِ ناخدا به سرعت پایین می آید. ساززن ها دست می کِشند. ناخدا، سر و شانه بر می گرداند رو به یکی از جاشوها:
ـ«کاکاسگ!»
جاشو گردن چرخاند و به دور و بَر نگاه می کند:
ـ«با مونی؟»
ـ«ها... دُم لُقمه  رو بیار سی مو!»
چاله ی دهان جاشو از تعجب باز می شود:
ـ«ما خو بَمبَک نگرفیم!»
ناخدا کفری می شود:
ـ«به تونِ کاکاسگ می گُم بیاررش!»
دستِ جاشو، کاردِ بزرگ و تیزی را جلو گرفته و می آید. چومبه  کنارِ لنج نشسته و گردنِ درازش را رویِ لبه گرفته است. ناخدا بالایِ سرش. قصاب و گوسفند؛ قربانی کننده و قربانی. چومبه هم چنان می خندد. جاشو کاردِ دولقمه را به دستِ ناخدا می دهد. ناخدا کارد را ورانداز می کند. نگاه او به چومبه. خنده ای زیرِ پوستِ ناخدا می آید. خم می شود. آدم نگران گردن می کشد تا دقیق تر ببیند. ناخدا، مچِ دستِ چومبه را رویِ لبه ی لنج می گذارد طوری که دریا خونی شود. نگاهِ چومبه می کند. چومبه دوباره تف می پراند رویِ روبند. ناخدا یکی از انگشتانِ چومبه را قطع می کند. نعره ی چومبه. خون و انگشت با هم می ریزند تویِ آب.
***
لنج روی دریا می رُمبد.آدم و جاشوها، مثل قبل، نِی مه می خوانند.جاشوها لبه ی لنج خم شده اند و طناب ها و بُلتِ تورِ ماهیگیری را به پایین سُر می دهند. آدم، شپ می زند. نگاهی به اتاقکِ ناخدا می اندازد. ناخدا پُکِ چاروادری به لوله ی قلیانش می زند.
 جاشوها، پس از لختی، طناب ها را بالا می کِشَند. طناب ها بدونِ کوچکترین زحمتی بالا می آیند. تور بالا می آید و کمی بالاتر از کشتی می ایستد. چهار پنج ماهیِ ریز و درشت در تور گیر افتاده اند و تَقلا می کنند. آدم، با لبخند شوق و درخششی از شوق در چشم ها، هوار می زند:
ـ«ناخدا!... ناخدا!...»
ناخدا، دستپاچه و هول بیرون می جهد تا روی عرشه. چشمش می افتد به ماهی هایِ اسیر شده در تور. خون جواب داده است. بوسلمه آرام شده است. لبخندِ رضایتی رویِ لبانِ ناخدا می آید. آدم چاپلوسانه می گوید:
ـ« تو مالِ ئی کاری ناخدا. شاهی نَ. وِل داد ناخدا. وِل داد.»
ناخدا اندیشناک به تور نگاه کرد:
ـ« اوو چومبه ی کاکاسگِنِ بیارش ایجا!»
خنده ی آدم می پَرَد. نگانگاهِ ناخدا می کند. این بار چه نقشه ای تویِ کله ی گُنده ی ناخداست! 
آن سویِ لنج، چهار جاشو، چهار دست و پایِ چومبه یِ عروس را گرفته، در هوا نگهش داشته اند. ناخدا به دریا رو می کند. آدم با دهان باز نگاهش می کند. ناخدا هوار زد: 
ـ «ئی نوعروس، قربونی سی خودت، بوسلمه!»
ناخدا دستش را هوا می بَرَد و به سرعت پایین می آورد... جاشوها، چومبه به دست، به سمتِ این سویِ لنج می دوند. آدم همچنان وادِرَنگیده نگاهشان می کند:
ـ«چه می‌کنی ناخدا؟!»
 جاشوها به لبه  که می رسند، چومبه را عقب و جلو می کنند و او را به دریا پَرت می کنند... شلپ... آب می پاشد تویِ سروصورتِ همه اشان. صدایِ عرعرِ و تقلاي چومبه. زير آب می‌رود و دوباره بالا می‌آيد. یکهو صدا قطع می شود. رفت زیرِآب. 
ناخدا لبخندی خیس بر لب و خنده ای دریده در چشم دارد. 
                                                                                 ***
¬گرامافونْ خاموش است. عروسکِ کوچک، در لباسِ عروس، رویِ میله ی وسطِ گرامافون بی حرکت است . صدایِ جاشوها  که نی مه می خوانند از عرشه به گوش می رسد. مجسمه هایِ کوچکِ چوبی از خدایانِ هندویی، بودایی و موسی و سلیمان برتخت، ،در نورِ ملایم فانوس، سایه دار شده اند. 
جاشوها لبه ی لنج خم شده اند. طناب ها و بُلتِ تورِ ماهیگیری را به پایین سُر می دهند. آدم، شپ می زند و  بلند همان نِی مه ی قبلی را میخواند و جاشوها جواب می دهند.
ـ«هِله ما هِلِل یو هِل یوسا/ هِله ما هِلِل یو هِل یوسا / سیا سیا مالِ خودْمون...»
ناخدا کمی عقب تر ایستاده است. توفکر و آرميده. دلگرم و خشنود. چشم‌براه و بَيوسَنده. یکمرتبه دستش را  کشید در جیبِ دراز دشداشه و سیگار و کبریتی را بیرون آورد. مثل مار با نوکِ لب هایش یک سیگار به دهان فرو کشید و با دستِ ديگر، خلاشه ای کبریت را به تندی کشید. در همین لحظه کبریت آتش گرفت و نور زرد رنگِ آن قیافه اش را روشن کرد. دست و شعله را پیش بُرد تا سیگار. نیمرخ خسته و بیمارگونه اش در پرتو شعله روشن شد. پُک چاروارداری زد. سعی کرد لذت خود را پنهان کند.  
پس از لختی، جاشوها شروع می کنند به بالاکشیدنِ تور. ناخدا دندان به  دندان می سابد. تور سنگین است! خیلی سنگین. جاشوها زورشان نمی رسد. ناخدا جلوتر می آید. سيگار از دستش می افتد. آدم دست از خواندن می کشد و زبانش کِش می آید:
ـ« ناخدا! بمبکِ نَ.»
آدم، به دو به کمکِ جاشوها می رود. سرِ یک طناب را می کِشد. به زور تو را بالا می کِشند. شوری شاد و زنده در نگاهِ ناخدا موج می زند. لبخندی آمیخته به غرور.
ـ« ها ماشولا ...»  
بالاخره تور بالا می آید. ناگهان، اضطرابِ غریبی بر صورتِ ناخدا می نشینید. چهره اش در هم می رود. ترس، رنگِ مِسیِ گونه هایش را زرد می کند. زبانش سنگین می شود. دست هایش شروع می کند به لرزیدن و واترسیده پایش را پس می کِشَد. آدم، وحشت کرده، عقب می کِشد. زل به تور. مات و مبهوت. هاجوواج و بُله. دَبنگ و منگ. چین هایِ زیرِ میانِ دو ابرویش تکان می خورد. تویِ تور، نعشِ چومبه است در لباسِ عروس. خیسِ آب. دهانش باز مانده. چشمها، بیرون از حدقه. ناخدا واخشکیده است. لرزه از درون. |||

* نِي مه: نغمه هایی که جاشوها جهت سرگرمی و رفع خستگی می خوانند.
**شَپ : کف زدن در حالی فاصله ی انگشتان زیاد است.
*** بُلتِ:وزنه ی قلاب ماهیگیری
****لَنگُوته: لنگی که به کمر می بندند
***** چومبه:  در گویش جنوبی به معنای سیاه است.
******دُم لُقمه: چاقو